Narspi (Enhavo)
    
    Klarigoj de la tradukinto (Sergej Tiĥonov), el diversaj fontoj
    
    1 Tiatempe (eĉ komence de 20-a jarcento) nur domoj de riĉaj ĉuvaŝoj havis tabulajn (lignajn) tegmentojn, aliaj estis el pajlo, same estis pri bariloj (malriĉuloj havis nur plektbarilojn).
    
    2 Monistoj (тенкисем) signifas “moneroj”. Tio estas ĉuvaŝa virina granda surbrusta garnaĵo (antaũe ĝi kovris ne nur bruston, sed ankaũ ventron) el moneroj (pleje arĝentaj). Dum ĉuvaŝaj festoj junulinoj en paroj, trioj kaj kvaroj paŝis takte de sonoro de monistoj sur vestoj. Kaj en ĉiama vivo junulinoj penis paŝi takte de sonoro de monistoj.
    
    3 Granda Kalamo (Аслă Калăм) estas grava ĉuvaŝa printempa festo (antaũ plugado). Ĝi signifis adiaũo kun malnova jaro kaj rememoro pri mortintaj prauloj. Ĝi estis festata 14-20 de marto antaũ de festado de Nova jaro – Mankuno (Мăнкун) – Granda tago (Nova suna jaro), kiun ĉuvaŝoj festis 21-an de marto (kaj ĝis 1-a de aprilo). Kalamo estis ne memstara festo, sed parto de Mankuno (Nova jaro). Kalamo signifas “oferaĵo”, 20-an de marto (je unu tago antaũ Mankuno) ĉuvaŝoj okazigis riton de oferado al spiritoj de foraj prauloj (“ĥivni”). En la poemo verŝajne temas pri longa festado de ĉuvaŝa Nova jaro. Nun ĉuvaŝan novjaran feston Mankunon oni substituis per ortodoksa Pasko.
    
    4 Ujrano (уйран) estas ĉuvaŝa acidlakta trinkaĵo (restaĵo de kazea aũ butera farado).
    
    5 Ŝelgemeo (шÿлкеме) estas ĉuvaŝa virina surbrusta garnaĵo, kontinue kovrita per arĝentaj moneroj, ĉe randoj ĉirkaũkudrita per strietoj de ruĝa ŝtofo, kordonoj kaj rubandoj.
    
    6 Teveto (тевет) estas ĉuvaŝa virina surŝultra garnaĵo, kiun oni portis trans maldekstra ŝultro. Ĝi estis vaste disvastita en Volgio en 18-a jarcento ĉe tataroj kaj ĉuvaŝoj. Verŝajne, origino de la garnaĵo estis sufiĉe antikva. Ĉe “malsupraj ĉuvaŝoj” (anatri) ĝi prezentis strion de tolo kun surkudritaj moneroj, ĉe “mezmalsupraj ĉuvaŝoj” (anat enĉi) – strion de tolo, ĉirkaũkudrita per ruĝa ŝtofo, kun surkudritaj bidoj, konkoj kauri, nuhratkoj (oblongaj metalaj platoj). Virinoj portis teveton precipe en edziĝfestoj, kaj junulinoj – dum diversaj ĉuvaŝaj festoj. Kutime teveton kompletigis ŝĉuha (çуха) – surbrusta garnaĵo, diskudrita per moneroj (pleje arĝentaj).
    
    7 “Ŝtala hundo kun lina vosto” estas tipa en ĉuvaŝa poezio bildo de nadlo kun fadeno.
    
    8 Huldarĉao (хултăрчă) estas bobenilo (stablo) por bobenado de fadenoj al fretoj por naveto dum teksado de tolo.
    
    9 Urhamaĥo (урхамах) – tiel ĉuvaŝoj nomas la plej rapidajn ĉevalojn. Verŝajne, la nomo venas el antikva ĉuvaŝa mitologio.
    
    10 Turigaso (Турикас) estas supra strato aũ alta (supra) parto de vilaĝo. Kutime en tiu bona okulfrapa loko staris la plej bonaj kaj riĉaj domoj de vilaĝo.
    
    11 Granda Ŝĉovarnio (Аслă çăварни) estas ĉuvaŝa festo, simila al rusa butersemajno (karnavalo). Ĝi estis ligita kun unua pelo de brutaroj al paŝtejoj kaj estis festata en lasta triono de februaro (nun ĉuvaŝoj festas ĝin dum rusa butersemajno). La festo konsistis el du partoj: “pliaĝa, ĉefa” (okazis sakramenta parto) kaj “plijuna” (oni sledumis).
    
    12 Ŝĉinŝĉeo (Çинçе) estas “tempo de ripozo”, kiam estis malpermesite labori sur tero (post fino de kampaj laboroj kaj ĝis 19-a de junio – dum 8-12 tagoj). Tiam estis malpermesite ne nur labori, sed ankaũ ludi, laũte danci, ridi, fajfi, lavi veston, bruligi fajron en forno ĝis sunsubiro ktp. Oni devis vesti sin nur per helaj festaj vestoj, tamen tio ne estis festo (tio estis rita periodo post fino de kampaj laboroj, kiam tero estas “graveda”).
    
    13 Ŝĉimeko (Çимĕк) estas antikva ĉuvaŝa festo, festita 22-28 de junio (ĉuvaŝoj komencis ĝin festi post tri tagoj post fino de Ŝĉinŝĉeo, vendred-vespere, ĉar ĉe ĉuvaŝoj nova tago komenciĝis vespere). Vespere ĉuvaŝoj kuiris ovojn, sekvatage ili lavis sin en ŝvitbanejoj, vestis sin per helaj festaj vestoj kaj post tagmanĝo okazigis riton de oferado al spiritoj de prauloj (“ĥivni”). Poste ili kune ludis, ĥore kantis kaj dancis. Nun ĉuvaŝoj festas Ŝĉimekon dum sepa semajno post ortodoksa Pasko, en lasta ĵaũdo antaũ ortodoksa Pentekosto (tago de Trio).
    
    14 Flava junulino (сарă хĕр) – tiel ĉuvaŝoj nomis belajn junulinojn (simile al rusa “ruĝa junulino”), do tio signifas “belulino”.
    
    15 Tuĥja (тухья) estas ĉuvaŝa fraũlina kapvesto, kovrita per arĝentaj moneroj kaj perloj. Ĝi, diference de edzina kapvesto (ĥuŝpu), havas pinton (el perloj). Ĉuvaŝaj knabinoj komencadis surhavi tuĥja-on en 10-12 jarojn, sed knabinaj kapvestoj estis ornamitaj plejparte per perloj. Ĉuvaŝoj diras: “Tuĥja estas fiereco, beleco kaj mistero de ĉuvaŝa fraũlino”.
    
    16 Flava junulo (сарă каччă) – tiel ĉuvaŝoj nomis belajn junulojn, do tio signifas “belulo” (simile al “flava junulino”, kiel ĉuvaŝoj nomis belulinojn).
    
    17 Veziko (ŝobor – шăпăр) estas ĉuvaŝa popola muzikilo (blovtubeto surbaze de bova veziko). Kutime oni ludis vezikon dum edziĝfestoj.
    
    Sergej Tiĥonov