Электронлă вулавăш

— Пулкалать ĕнтĕ. Юсăпăр, — лăплантарасшăн пултăм ăна.

— Кунта йăнăшма юраманах. «Уссăр тăкаксемшĕн райком алăкне ирĕксĕрех уçма ан тивтĕр», тенĕччĕ Григорий Иванович. Тинех мана хĕсĕрлеме сăлтав тупĕç.

— Эсĕ хăратăн-и вара унран? — тĕлĕнсе ыйтрăм эпĕ.

— Малалла ял-йыш та шанми пулĕ — акă мĕн хăратать, Борис.

— Эсĕ айăплă-им? Çумăр...

— Çутçанталăк айăпа кĕмест. Пур инкек те эпир тавçăрайманнипе килсе тухать. Кам шутланă паян çумăр пуласса?

Киле таврăннă вăхăтра Миля тутине çыртса лартрĕ, пĕр сăмах та чĕнмерĕ. Ăна текех лăплантарма шутламарăм эпĕ, вырăнсăр сăмахăмпа пушшех тарăхтарса ярасран шиклентĕм. Тепĕр тесен, хам та макăрса яманни кăна ĕнтĕ.

Çурхи çумăр алла шантать. Çил утма памасть, каялла тĕртет, плащ аркине туллать. Пите алапа хупламасăр ниепле те малалла пăхма çук. Вăрăм плащ арки Мильăна такăнтарать. Пăвĕпе малалла ӳпĕнсе, тăнран тухнă çын пек, вăл халсăррăн утать.

Киле çитсен те канăçне тупаймарĕ Миля. Чӳрече патĕнчен тепĕр чӳрĕче умне пыра-пыра, кантăка шелсĕр танкăртаттаракан шултра тумламсене тинкерсе тăчĕ.

— Çаплах ĕнтĕ, çаплах. Пире пĕтерсех лартать ку çумăр, — пăшăлтатрĕ хурланса.

Макăрса ярас чухнехилле, вăл йывăррăн сывланине илтрĕм, хулпуççийĕ кăлт-кăлт туртăннине куртăм. Куçĕсем тĕссĕрленнĕ. Пур япала çине те ним тĕллевсĕр пăхать. Ĕнер, ывăннă хыççăн мана тытса ыталанă вăхăтра, çапла шухăшланăччĕ эпĕ: «Пăртак кансан, унăн сăнĕ хĕвел пекех çуталĕ, вара малалла пушшех, пушшех ытарайми хӳхĕм пулĕ», — тенĕччĕ. Çынсем те ун çине шансарах пăхма пуçланă пулĕччĕç. Пӳртне тума мар, никĕсне хывма хĕн, теççĕ-çке ваттисем. Çук çав, хывăнмарĕ пирĕн никĕс.

Тем пекех йăпатассăм килчĕ ăна. Сăмахăм тупăнмарĕ. Сахалрах вĕреннишĕн ӳкĕнтĕм.

Тĕкĕннĕ кайăк тĕкне çиет тенешкел, чӳрече умĕнче тăма та чунĕ чăтмарĕ курăнать Мильăн, плащ пĕркенсе, фермă еннелле тухса утрĕ. Шывлă çерем тăрăх çатăлтаттарса, лакăм-лĕкĕмне пăхмасăр, çиле майăн вăл питĕ хăвăрт васкаса малалла талпăнчĕ. Усси пурĕ пĕрех пулас çук тесе, эпĕ текех унпа каймарăм.

 

* * *

Пĕр-икĕ сехет пек иртсен, çумăр лăпланчĕ. Чылайран пирĕн пахча калиткинчен пĕр çын йăпшăнса кĕнине асăрхарăм. Вăл йăлтах вараланса пĕтнĕ, çӳçĕ арпашăннă, кăкăрĕ таранах йĕпеннĕ платйи ӳчĕ çумне çыпçăнса ларнă. Такам курасран шикленнĕн, пӳрте те вăл çаплах йăпшăнса кĕчĕ. Аттине хывса шăпăр шăтăкне пăрахрĕ. Унтан, йĕпе йĕпе тупанĕпе урайне йĕрлесе хăпарса, чăланалла иртрĕ. Часах умывальникрен шыв шăпăртатни, ывăç çинче супăнь нăчăклатни илтĕнме пуçларĕ.

Пăртакран Миля çăвăнса, типĕ кĕпе-йĕм тăхăнса тухрĕ. Кулса пăхакан кăвак куç чунăма çĕклентерсех ячĕ.

— Акă йăлтах йĕркене кĕртрĕмĕр. Яп-яка та çап-çута. Анчах кун çинчен... — Вăл шăпланчĕ. Куçне чарса, ман çине тинкеререх пăхрĕ. — Эпе хам та айванах çав. Мĕне кирлĕ пулчĕ ун çинчен сана калама?

— Неушлă эс мана чăннипех айван тесе шутлатăн? Ан хăра, кала, çавара ытла кармăп.

— Стена ишĕлме пуçлани çинчен чĕлĕмçĕсем пĕлсен, çитре кулма! Е Григори Ванч хăлхине кĕрсен... Пĕтрĕ пуç! Тӳрех çапла калĕç: «Кашни çумăр хыççăн юсамалла япаларан ыррине ан кĕт», — тейĕç. Шарламăн-и?

Чи вăрттăн сăмахсене те шанса калани мана савăнтарса ячĕ.

— Эпир çеç мар, пирĕн пек çунса çӳрекенсем татах пур. Илья Кузьмич, Владимир Кирилч, ытти хăш-пĕр çамрăксем те хранилищă патне тухнă. Стенана чиперех юсарăмăр. Пĕлетĕн-и, юсарăмăр!

Мана вăл пăчăртаса ыталарĕ те «каламастăн-и?» — тесе ыйтрĕ, эпĕ «никама та шарламастап» тейичченех ямарĕ. Çав вăхăтра вăл ăшăнас шутпа тĕршĕнчĕ пулмалла. Çапах ăшăнса çитеймерĕ, çине-çинех тăр-тăр чĕтрерĕ.

— Больницăна кайсан аванрах пулĕ сана, Миля, — сĕнтĕм ăна.

— Мĕншĕн? Капла кăна мар шăннисем пулкаланă. Хулăнрах пĕркенсе выртăп та...

Пĕркенсе выртрĕ вара. Утиялпа, çийĕнчен аттерен юлнă тăлăппа витрĕм. Урăхлă «сиплеме» ас çитереймерĕм эп. Анне кӳршĕ ялти хăйĕнпе пĕр тăван аппа патне кайнăччĕ те çул пăсăлнине пула часах таврăнаймарĕ.

Çĕрле Миля хăрушă тĕлĕк курчĕ пулмалла: питĕ канăçсăр çывăрчĕ. Тепĕр кунне те хĕрлĕ сăн ун пичĕ çине тухмарĕ. Кĕл чаххи пекех шураччĕ. Куçĕ айĕнче кăвак йĕр палăрчĕ. Пăртак вăхăт иртсен, вăл ӳсĕрмĕ тапратрĕ.

— Шăннă кăшт. Ӳслĕке ертĕм. Аптратаймасть, иртет. Çапла-и? Иртетех, — терĕ ун пирки.

 

* * *

Пирĕн иккĕмĕш тислĕк хранилищи йĕтем çывăхĕнче пулмалла. Çанталăк уяртсанах эпир унта кайрăмăр.

Çурхи çумăр хыççăн çĕр кĕркуннехилле пылчăкланмасть, çăвăнса тасалнă евĕр илемлĕн ешерме тытăнать. Паян хĕвел хĕртет. Янкăр тăрă тӳпере тăрисем тăрăлтатаççĕ. Хамăн та, юрласа ярасла, кăмăл çĕкленет. Миля çине пăхсан кăна пурин çинчен те манатăп, пусăрăнчăк туйăм тыткăна илет.

Лариван лариман, Курмиле куриман тенĕ пек, Миля хăйне хăй лăплантарни тӳрре тухаймарĕ. Ĕçре вăл халичченхи хастарлăхне çухатрĕ. Ытлашши сăмах вакламасть. Хушăран çын çук вырăнарах пăранать те чыхăнсах ӳсĕрме тытăнать.

Кăнтăр апачĕ умĕн вăл самай йывăрланчĕ. Ăна больницăна ăсатма тиврĕ. Улăм сарнă урапа çинче вăл йывăррăн сывласа выртрĕ.

— Кулăшла! Питĕ кулăшла пулса тухрĕ. Пĕр кĕтмен çĕртен... Э? — терĕ Миля. Мĕн пирки каланине ăнланаймарăм, аташать пуль терĕм. Унтан çул хĕрринчи пĕчĕкçĕ çырманалла пăхрĕ те вăйсăррăн пăшăлтатрĕ: — Çакăнта йывăçсем лартса хăварма вăхăт çывхарать ĕнтĕ.

Самантлăха вăл шăпланчĕ.

— Темшĕн салху эс паян, — терĕ чылайран, — Пĕлетĕн-и, Борис, ман санпа калаçмалли нумай-ха.

Çук, халичченхинелле шӳтлĕн-мĕнлĕн çăмахламасть вăл, ватă та аслă çынпа канашланăн, ăшшăн пуплет манпа.

— Мĕн каласшăн эс? — ыйтрăм унран.

— Епле мĕн? Каламалли пайтах. Эсĕ ман чи шанчăкли-çке. Больницăра вăрахчен выртас пулсан, вăхăт пур чухне çӳрĕн-и унта?

— Çӳреп.

— Сансăр кичем пулĕ мана. Эсĕ ĕçри хыпарсене тĕплĕн пĕлтерсе тăрăн. Унта, хамăн чăматанта, хулăн кĕнеке пур. Çавна тăтăшрах вула. Çитернĕ ут утмăл пăт туртнă, теççĕ.

Сăмахласа ывăнчĕ пулас Миля, месĕрле çаврăнса выртрĕ те пĕр вăхăт тӳпенелле тинкерсе пычĕ. Ĕнтĕ вăл кĕç-вĕçех янкăр тӳпе пирки сăмах хускатассăн туйăнчĕ.

— Халĕ чи кирли çинчен... Тăхта, хамăр тĕллеве витĕр курса тăратăн-и эсе?

Татса калаймарăм.

— Кунта кĕллĕ тăпра. Компост сĕткенĕ унра тытăнса тăраймасть, арлан тăпри патне анса каять. Çавăнпа ун усси çук, тесе салтав тупма хăтланаççĕ хăш-пĕр пуçлăхсем. Малта пыракан колхозсем ун уссине практикăра кăтартса панă...

Каçса кайсах ӳсерме тытаннине пула сăмахне пĕтереймерĕ вăл.

Часах больницăна çитрĕмĕр. Шурă халат тăхăннă икĕ хĕрарăм Мильăна, наçилкке çиче вырттарса, вăрăм чул çурта йăтса кĕрсе кайрĕ. Алăк уçăлса хупăннă вăхăтра тухнă эмел шăрши сăмсана кăтăкларĕ. Кăмăл пĕтĕмпех хуçăлчĕ ман.

 

* * *

Больницăна эпĕ кашни кунах çӳрерĕм. Анчах Миля пушшех йывăрланнă пирки ун патне мана пĕрре те кĕртмерĕç. Эпир пĕр-пĕринпе хут урла çеç калаçкалайрăмăр.

Мильăн хăмăр чăматанĕнче конспектсем, агрономи теорийĕ, малта пыракан колхозсем çинчен çырнă литературă нумай пулнă. Вăл мана çавсемпе паллашма ирĕк панăшăн виçесĕр хĕпĕртерĕм. Халиччен эпĕ кĕнеке вулама юратсах кайман, халĕ унăн кашни кĕнеки пысакран та пысăк пĕлтерĕшлĕ япалан курăнма тапратрĕ. Каçсерен алăран пăрахма пĕлми вулатăп вĕсене. Вулатăп! Вуламасан юрамастъ пек. Манăн нумай пĕлмелле. Эпĕ темĕнле пысăк ответлăха туятăп — Миля умĕнче ят ярасран хăратăп.

Вăл чирленĕ хыççăн компост тăвас ĕç чарăнмарĕ. Хранилищĕсем патĕнче Илле парторг та, председатель те кашни кунах пулчĕç. Григори Ванч тенĕрен, тем пулнă халь ăна, «кĕрĕкне вал тĕппипех тĕпĕр май тавăрса тăхăннă, пиччен май». Фабрикă тунă çĕрте-и, правленире-и — кирек ăçта та хăй чăннипех маттур пуçлăх иккенне кăтартма пуçларĕ. Чăрмавĕ пысăк пулсан та, бригадирсемпе коммунистсене пухса каçсерен лару пеккисем ирттерчĕ. Иллепе калаçса пăхнисем те пулкаларĕç. Миля патне те, больницăна, хăвăртрах сывал тесе, саламлă телефонограммă ячĕ. Анчак эпĕ пырса çӳрени те, Григори Ванч савăнтарни те Мильăна пулăшаймарĕç. Вăл кунран-кунах начарланчĕ, типрĕ...

Каярахпа мăна пĕр япала питĕ тĕлĕнтерчĕ. Халиччен шăрçа пек çыракан Миля хут листи çине сасартăк армак-чăрмак йĕркесем йĕркелекен пулчĕ. Çырасса ытларах Вова çинчен ыйтса çырать: çыру çук-и унран? Хăй килмерĕ-и? Вăл çырса панисем тăрăх унăн савнă тусĕ таçта инçетри хулара вĕреннине пĕлтĕм. Владимир Кирилч Мильăн пĕрле ӳснă тантăшĕ-мĕн, вĕсем пĕр ялтан иккен.

Кукăр-макăр çырнă йĕркесем урлă эпĕ вал хăй савнине мĕн тери юратнине, уншăн еплерех тунсăхланине яр-уççăн курса тăратăп. Кӳлешсен те, ăна шелленипе, вĕсен çав савăнăçлă самантне — тĕлпулăвне — хăвăртрах çывхартас килекен пулчĕ.

 

* * *

Пĕр каçхине пирĕн пата тинех Миля савнийĕ — Владимир Околицын килсе çитрĕ.

Вăрман институтĕнчен вĕренсе тухнă хыççăн Околицына Çĕпĕре кайма сĕннĕ. Темчченех калаçса лартăмăр эпир. Хăй çинчен вăл каласшăнах мар, пĕрехмай Миля пирки ыйтать, савнийĕн кунта пурăннă вăхăтри кашниутăмне тĕпчесе пĕлме тăрăшать.

Ирхине ирех больницăна кайрăмăр. Мильăна курма савнийĕ килнине пĕлсен, сестрасем те хĕпертесе ӳкрĕç. Вĕсем, манашкалах, Миля савăнăçĕшĕн, ун сывлăхĕшĕн тăрăшаççĕ. Пĕр сестри, ватăраххи, хăех дежурнăй тухтăртан ирĕк ыйтрĕ, шурă халатсем пĕркентерсе палатăна кĕртрĕ.

«Шăпах вăхăтлă тĕлпулу, — шухăшларăм эпĕ. — Вова пирки пăшăрханма пăрахсан, унăн сывлăхĕ часах самайланĕ».

Вова килни çинчен Мильăна малтанах пĕлтернĕ пулмалла. Вăл, чăлт шурă кĕпе тăхăннăскер, ăна кĕтсе, койка çине тăрса ларнă. Халĕ пирĕн ура сассине тăнланă май, хытсах кайнă темелле, куçне ним хускатмасăр алăк çинелле пăхать. Çаврака пичĕ туртăннă, шуранка-кăвакрах тĕс, çĕр тĕсĕ, çапнă. Хыткан кĕлеткипе пĕкĕрĕлерех хăштак-хăштак сывлать. Ăна паллаймасăр, эпĕ малтан иккĕленерех тăтăм.

Вова койкă патне пырса сывлăх сунсан, вăл ăна ыталаса илчĕ, питĕнчен, мăйĕнчен чуптурĕ.

— Ыталанăшăн каçар, каçар, чунăм. Манран ан йĕрĕн, Вова. Манăн ерекен чир мар, — терĕ вăл шутсăр пăлханнăран чĕтрекен сассипе.

— Мĕскер эс, тăванăм? Çук-çке.

Тусне вăл тата хытăрах çупăрларĕ, ун питне, куç харшийĕсене хыпашларĕ, унтан çинçе пӳрнисене сăмси тăрăх шутарса антарчĕ, тутине сĕртĕнсе пăхрĕ. Вовăн кăмăлĕ хуçăлчĕ пулмвлла, нимех те калаймарĕ.

— Иртет, чунăм, пĕтĕмпех иртет ак, — ыйтмасăрах ăнлантарса пама васкарĕ Миля.

Пĕр-пĕрин хыпарĕсене вĕсем кĕскен те хăвăрт ыйтса пĕлме тапратрĕç. Тусĕ умĕнче Миля ялти комсомолецсене, вĕсемпе пĕрле мана та, мухтаса илчĕ. Вова кĕвĕçесрен эпĕ аванмарланса тăтăм.

— Пирĕн... пирĕн, куратăн, пысăк инкек пулчĕ, чунăм, — шăппăн пăшăлтатрĕ Миля пĕр кĕтмен çĕртен. — Килтисем... хатĕрленсе çитни çинчен çырса пĕлтерчĕç. Эпĕ, ак...

«Виççĕмĕш савăнăçĕ»... — аса илтем эпĕ. Мильăна сăмахсăрах ăнкартăм: килĕнчисем вĕсен туйне тума хатĕрленнĕ иккен.

— Уншăнах ан пăшăрхан-ха эс, — сиввĕнреххĕн каларĕ Вова.

Часах вĕсем сывпуллашреç. Тĕлпулу çапла хăвăрт иртессе кĕтменччĕ.

Эпир тухса кайнă чухне Мильăн хускалма куçĕсенче чăп тулли куççульччĕ, — куçĕсем чакăр иккенне те пĕлме çукчĕ.

Каялла çаврăнса пăхмасăрах Вова алăкран тухма васкарĕ. Мĕн киле çитичченех çапла хăвăрт утрĕ вăл.

— Суккăрланнă. Людмилăран чипер куçлă çын пулас çук, — каласа хучĕ çул çинче.

Миля суккăрланнине эпă хам та малтенах сиснĕччĕ, манăн çавна ĕненес кăна килменччĕ. Околицын сăмахĕсем хыççăн вара ирĕксĕрех тĕрĕслехе йышăнма тиврĕ.

Киле çитсен, Вова хут татăкĕ çине темĕн çырчĕ,

— Çакна Людмилăна леçсе парăн, — терĕ вăл, мана тыттарса.

Çав кунах Околицын тухса кайрĕ.

Вăл çапла çырса хăварнă-мĕн:

«Эпĕ кунта текех юлма пултараймастăп. Сывалма сана чунтан ыр сунатăп. Тен, кайран тĕл пулăпăр. Владимир»,

 

* * *

«Ухмах! Тавçăрусăр айван! — ятлатăп эпĕ халь хама, — çав ĕçтиçук хут татăкне мĕншĕн кайса патăм-ха Мильăна? Çурса, шăпăр шăтăкне пăрахас-мĕн!»

Çавăн хыççăн Мильăпа тĕл пулма тӳр килмерĕ. Ăна тата икĕ кунтан самолетпа Крыма ăсатнă...

...Кăвакарчăн куçĕ евĕр тăрă тӳпере пĕчĕкçĕ татăк-татăк шурă пĕлĕтсем курăнаççĕ. Хускалмаççĕ те пек. Таçта инçетре, çӳлте-çӳлте, тăри юрă шăрантарать: ĕçле-ĕçле çи, ĕçле-ĕçле çи-и... Лере, ана çинче, трактор кĕрлет, çулпа йывăр лав кăчăртатса пыни илтĕнет.

Çырма хĕрринче сарă чечексем — ăшă çуркунне паллисем — таврана илем кӳрсе лараççĕ. Темшĕн-çке вĕсем мана шăпах тин тухнă хур чĕпписене аса илтереççĕ. Сывлăш уçă. Хĕвел хĕртет. Йывăçсем хушшинче кайăксем чĕвĕлтетеççĕ. Вĕçĕмсĕр юрă, юрă. Пур çĕрте те çуркунне! Анчах маншăн çеç çуркунне мар — хура кĕркунне... Киле таврăнтăм та ун патне Крыма çыру çырма лартăм.

«Сывалсан та, сывалмасăр çаплипех юлсан та, сана çавах пăрахмăп. Эсĕ — манăн кун-çулăм, ĕмĕтĕм, çутатакан хĕвелĕм», — тесе çыртăм юлашкинчен. Ун сывлăхĕ самайланасса шанса тăтăм эпĕ. Унашкал хĕрӳллĕ çынсем пуçланă ĕçĕн вĕçне тухмасăр вилме пултараймаççĕ пек туйăнчĕ мана.

 

* * *

Хурлăх хупарласан хусăк тыт, теççĕ ваттисем. Тытрăм та вара... «хусăк», колхозри пĕр ĕçрен те юлмарăм, кĕркунне вуннăмĕш класа тепĕр хут лартăм. Куçайман пулсан, тен, тепĕр çул та ларнă пулаттăм. Нимле инкек те вĕренме чарайман пулĕччĕ мана.

...Унтанпа халь ĕнтĕ икĕ çул иртрĕ. Эпĕ кăçал института кĕтĕм. Миля сăмахĕсем çаплах асра-ха. «Вĕреннисене кĕтет çĕр-аннемĕр», тенĕччĕ вăл.

Института кĕме каяс умĕнхи кун хире тухрăм. Астăватăр-и, çул хĕрринче пĕр çырма пурччĕ. Халĕ çук вăл. Çав çулах çĕре бульдозерпа тикĕслесе, ун вырăнне йывăçсем лартса хăвартăмăр. Халĕ кунта Миля асăннă «аллейă» ешерет.

Сылтамра, ката енче, ыраш çитĕнет. Çăра, выртса ӳснĕ ыраш. Пуçĕ шуралнă ĕнтĕ. Уçă, ырă шăршă кĕрет унран. Çавăнтан, ăна аллисемпе ик еннелле сирсе, Миля килсе тухассăн туйăнать.

Перрехинче Владимир Околицын килсе кайнăччĕ. Анчах Миля кунта пулнă пулсан та, эпĕ пĕлетĕп, Околицына вăл пур пĕрех йышăнман пулĕччĕ. Чи йывăр самантра «тен» сăмахпа калаçакан çынсем — Миля валли мар. Çапах та Околицына эпĕ Миля адресне патăм, мĕншĕн тесен Мильăпа эпир икĕ çул хушши çыру çырса тăратпăр. Вăл тахçанах сывалнă, суккăр мар.

Мĕн çинчен çыратăп-ха эпĕ Миля патне?

Владимир Кирилч самаях улшăннă. Пĕвĕ тĕрекленнă. Çийĕнчи тумĕ те камитле мар. Темшĕн вăл халь тĕрленĕ кĕпе тăхăнма юратать. Хуçкалансарах калаçас йăли кăна çав-çавах упранса юлнă. Колхозра тăтăшах лекци вулать. Авланнă.

Пирĕн колхоз районта малтисен шутĕнче ĕнтĕ. Районти хисеп хăми çинче ахальтен мар ларать-и Кукшеватых сăн ӳкерчĕкĕ? Анчах Григори Ванч та улшăннă: пăртак тачкалнă, çамрăксем пек, çип-çинçе галстук çакнă. Ĕçре чăнах та чăн-чăн паттăрлăх кăтартать.

Унăн сăнăпе юнашар тăрахларах питлĕ хӳхĕм хĕрарăм сăн ӳкерчĕкне вырнаçтарнă. Ку — Миля вырăнне килнĕ агроном.

Илле халĕ те парторг. Кăçал авланчĕ.

Анне чиперех пурăнать. Колхозра ĕçлеме пăрахнă ĕнтĕ, пенси илет.

Эй, çырас тесен, тем çинчен те çырма пулать. Çавсем çинчен çыратăп та вара Миля патне. Яла кăçал йывăр тиене машинăсем питĕ нумай киле-киле кĕчĕç, кузовĕсем çинче — тăм евер япаласем. Çавсене хире сапсан — тыр-пул питĕ вăйлă пулать. Вĕсене станцăран турттараççĕ. Кун çинчен те çырма манмастĕп.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн