Электронлă вулавăш

— Эпир историе питĕ юрататпăр, вăйă интереслĕ пулать ман шутпа.

— Илюш, пирĕн кӳршĕре Кириле Петĕрĕ, Таниле Петĕрĕ, Петĕр пиччесен Петĕрĕ пурăнаççĕ. Миçе Петĕр пирĕн кӳршбре?

— Тăватă Петĕр.

— Крахьян, Татьян, Микоян утаççĕ. Иккĕшĕ чăвашла калаçаççĕ, пĕри чăвашла пĕлмест тет. Кам вăл чăвашла пĕлменни?

— Микоян ĕнтĕ. Ун çинчен паян радиопа каларĕç.

Чăтаймасăр кулса ярать учитель «Мана икĕ кунлăха параймăн-и ку тетраде?»

— Илĕр ара, — хуравлать кăмăллăн Илюк. — Эп ачасене вĕрентес тесе мар, хам лайăхрах астуса юлас тесе çеç хăтланап. Вăйăра илтни веçех пуçра юлать.

— Килĕшрĕмĕр, Илюш. Ботаникăпа та туса парап-ха ыйтăвĕсене. Вĕренĕр.

Питĕ хĕпĕртесе таврăнчĕ килне Илюк. Петр Николаевич вара тепĕр кунне учительсене пухрĕ, ачасен вăййи вĕренӳре мĕнле пысăк усă пама пултарасси çинчен калаçрĕ, Илюк тетрадьне кăтартрĕ.

— Ку вĕт чĕрĕ энциклопеди. Мĕн çеç çук кунта: çут çанталăк пулăмĕсем, пĕтĕм ял историйĕ, кил-тĕрĕшри ĕç хатĕрĕсем, пахча çимĕç, улма-çырла, литературăри сăнарсем.

Темиçе кунранах тăвайккине çунашкапа ярăнма тухнă ачасен ярăнни те пулмарĕ, килĕсене кайичченех вăйăран хăпаймарĕç, пылак кучченеçсене те тутанса пăхрĕç. Уроксенче вара тĕлĕнсе кăна тăр — пĕр Куспар ачи те алă тăратманни çук, вĕçсе каяс пек лараççĕ. Нумай кирлĕ-и ача-пăчана хĕпĕртеме. Пурччĕ ялта пуçтахраххисем те. Вĕсен те канфет ĕмсе пăхас килет пулас, хăйсен вăййине йĕркелесе ячĕç. Вĕсене Петр Николаевич хăй ертсе пыма тытăнчĕ. Сисĕнмеллех лайăхланчĕç ачасен отметкисем. Сисĕнмерĕ, çур çул иртсе те кайрĕ. Çĕнĕ çул çитесси икĕ кун юлсан Илюк умне юмах тĕнчи ишĕлсе анчĕ: Сашăпа ашшĕ Илюкпа Мария Архиповнăна Мускава Çĕнĕ çул паллă тума илсе кайрĕç. Петр Николаевич тыткаламалăх тесе Илюка укçа пачĕ.

— Ус, институт пĕтер, ĕçлесе шалу илме пуçласан тавăрса паран» — терĕ именнĕ Илюка. — Мускав укçа юратать. Ача-пăча валли илĕртмĕш нумай унта, кашни пусне çынран ыйтмалла ан пултăр. Ан вăтан, ил. Питĕ хĕпĕртетĕп саншăн. Саша — чăн-чăн тус.

Çула тухрĕç. Нумай-нумай çĕнĕ япала курса тĕлĕнчĕ пĕрремĕш хут инçе çула тухнă ял ачи. Мускавĕ вара! Мускавĕ темле тĕлĕнтерсе йăвантарса ямарĕ утса пыракансене. Пысăк, тăватă пӳлĕмлĕ хваттерте пурăнаççĕ Сашăсем. «Вăт пурăнаççĕ çынсем. Эпир те пурăнатпăр тетпĕр хамăра. Шăпăр шăтăкĕнчи çӳп-çап вĕт эпир вĕсемпе танлаштарсан. Урайĕнче йĕри-тавра ăшă, çемçе кавирсем. Стена çинче пысăк илемлĕ картинсем.

— Атя, эп сана ваннăра çуса ярап. Таса тумтир хатĕр. Кусене санне мама çуса çакать. Пăх-ха, сан валли тăхăнмалли икĕ мих хатĕрлерĕм, те килĕшет ĕнтĕ сана? Виçĕ çул тăхăнмалăх çитет.

Пĕр пӳлĕмĕнчен пăру пысăкăш хура йытă йăваланса тухрĕ. Çăмĕ вăрăм, шит те пулать. Мария Архиповна патне пырса ачашланчĕ, Илюш çине сиввĕнрех пăхса илчĕ.

— Дружок, это свои, свои, — ыталаса илчĕ Саша йыттине. Лешĕ хӳрине палтăртаттарса илчĕ, «ăнлантăм» тени пулчĕ ку.

— Ан хăра, Дружок ăслă, эс хамăр çыннине ăнланчĕ вăл. Эсир кунта чух эпир ăна балконра усрăпăр, эс хăрама та пултаран. Атя, çуса тасал çул çинчен, — ванна пӳлĕмне çавăтса кайрĕ Саша Илюка. Çап-çутă та тап-таса, саваласа якатнă чăрăш хăми пек çуталса пырса кĕчĕ Илюк кухньăна. Апата ларчĕç. Тем те пур сĕтеле çинче. Кунашкал тулли кĕреке хальччен нихăçан та курман Илюк. Вĕсен мăнкунра та кукăльпе пӳремечсĕр пуçне нимех те çук. Саша амăшĕ çĕр улми ăшаланă, темиçе тĕслĕ кăлпасси, сыр, пулă касса лартнă. Пурне те курать, пурне те сăнать Путиш. Çисе тăранчĕç. Çатма çинче кăштах çĕр улми юлчĕ. Ăна питĕ типтерлĕн турилкке çине пушатрĕç те маччана çити кармашса ларакан холодильника лартрĕç, каснă кăлпасси турамĕсене веçех йыттине пачĕç. «Паранкине ăна килте те пайтах ишетпĕр-ха, ытти лексех каймасть пире», — шухăшласа ларать Илюк. — Пăх-ха, хула çыннине епле паха паранки. Йыттине памарĕç».

— Паян çул çинчен канăр. Ыран Мускав курма каятпăр, — сăмах хушрĕ Галина Николаевна. Шупашкартан килсен суту-илӳ институтне мар, педагогика институтне вырнаçнă иккен вăл, мĕн вĕренсе тухнăран вара шкулта ĕçлет. Саша ашшĕ — пысăк универмаг директорĕ. Саша — пĕрех ывăл çемьере. Ним çукки те çук унăн: машинсем, пăрахутсем, тĕрлĕ вăйăсем тулли.

— Илюш, хăв килĕшсен вылямалли япаласем миххипех парса ярап сана. Илсе каятăн-и? Илсе каян вĕт? Атте пырсах леçсе хăварап тет сире яла.

Залра тем çӳллĕш симĕс чăрăш йăлтăртатса ларать. Тĕрлĕ тетте ун çинче — миллион.

— Илюш, «Лужники» стадиона та çитсе куратпăр-ха. Унта чаплă çĕнĕ çул концерчĕ пулать. Билетсем хатĕр. Ачасене парне те параççĕ унта. Тепĕр кунне Пысăк театра спектакль курма каятпăр. Кăнтăрла Кутузов проспектне Бородинская панорама кайса куратпăр. Кукамай та пырасшăн. Тĕлĕннипе чĕлхи çĕтнĕ Илюкăн, выртсан та çывăрса каяс çук. Çĕнĕ çул парни — çĕнĕ кĕпепе шăлавар елка айĕнче ăна кĕтсе выртнă иккен.

— Паян праçник вĕт, тăхăн ĕнтĕ парнене, — сĕнеççĕ ăна пурте. Мĕн чухлĕ савăнăç ял ачишĕн. Тен, вăл çуралнăранпа та хăй ячĕпе илнĕ кĕпе-тумтир тăхăнса курман, çын юлашкипех çырлахнă. Саша япалисем вара яп-яка та тап-таса, вĕр çĕнĕ пек. Парне çинчи этикеткисене те татман лавккаран илсе килнĕ хыççăн. Çĕнĕ çул каçĕ ыттисем çывăрса пĕтсен те тем таранччен телевизор курса ларчĕç Сашăпа Илюк.

Пилĕк кун пурăнчĕç Мускавра Илюкпа Мария Архиповна, тем те курчĕç, тем те илтрĕç, каласа та пĕтерес çук. Пилĕк кунлăх мар, аллă кунлăх та мар, аллă çуллăх юлчĕ Илюк асĕнче Мускавра мĕн курни-илтни. Урамсенче çунакан çĕршер те пиншер лампочка çути вара кунĕн-çĕрĕн куç умĕнче ялкăшса тăчĕ. «Паянтан эп питĕ лайăх вĕренме тăрăшатăп тесе хама хам сăмах паратăп, — çирĕппĕн картса хучĕ çав каç Илюк. — Шкул пĕтерсен вĕренме Мускава каятăп. Никам та пулăшакан пулмасан та çăкăр çимелĕх ĕçлесе илетĕпех».

Вĕçнĕ пек иртсе кайрĕ пилĕк çул. Çирĕп тытрĕ Илюк хăй сăмахне: ялти шкула пĕтернĕ хыççăн ылтăн медаль илме тивĕç пулчĕ. Вăт сана Путиш! Мускаври юристсене хатĕрлекен университета вĕренме кĕчĕ, прокурор пулма ĕмĕтленсе пурăнчĕ. Пĕрремĕш курсра Сашăсем сĕннипе вĕсен патĕнче пурăнчĕ.

«Хваттер пысăк, вырăн çитет. Общежитире стипендипе кăна епле пурăнăн? Çемье валли пĕçернĕ хуранта пĕр турилкке сан валли пулатех. Килти пекех пурăн, нимĕн те ан шухăшла», — çирĕплетрĕ хăй шухăшне кашнинчех Галина Николаевна. Саша М.В. Ломоносов ячĕллĕ университета вĕренме кĕчĕ. Саша Илюкшăн çутă та ăшă хĕвел вырăнĕнчех пулчĕ. «Хĕвел те пĕрре, Саша та тĕнчипе пĕрре», — тав туса пăхать ун çине Илюк. Чăн-чăн тăван вĕсем Илюкшăн. Унашкал çынсем урăх пулас çуках тĕнчере. Пĕр-пĕрин патне кайса-килсе çӳрерĕç, ютшăнмарĕç. Анчах пурнăç ялан пĕр пек тикĕс мар. Питĕ пысăк инкек кĕтмен çĕртен пырса çапрĕ вĕсене пиллĕкмĕш курсра вĕреннĕ чух. Занятисем хыççăн килелле таврăннă чух Саша ларса пыракан машинăна тепри айккинчен хытă пырса çапнă та темиçе çынна амантнă. Илюка Саша реанимаци уйрăмне лекни çинчен Вадим Васильевич шăнкăравласа пĕлтернĕ-пĕлтерменех тухса вĕçрĕ ку больницăна. Ашшĕпе амăшĕ, темиçе студент тухтăрсем хăрушă хыпар пĕлтерессе кĕтсе ларатчĕç коридорта. Илюк пырса кĕнĕ чух. Сашăн пĕвер çурăлнă-мĕн. Икĕ-виçĕ кун пурăнма пултарать çамрăк организм, темиçе кун чăтаять. Сывă пĕвер лартса памасан каччăн кун-çулĕ татăлма пултарать тенĕ хирург. Халĕ донор шыраççĕ тет. Экпериментальнăй центрта пĕвер тупса пама пулчĕç. Вĕсем патĕнче питĕ çирĕп çамрăк рабочи кĕç-вĕç вилес пек выртать тет. Çавăн тăванĕсемпе калаçаççĕ. Вĕсем хирĕç мар пулсан паянах сывă пĕвер пулать. «Анчах операци хакла ларать. Эмелсем те питĕ хаклисем кирлĕ, чăтаятăр-и», — терĕ тет хирург.

Хыпаланса ӳкрĕ Илюк, ниепле те лăпланаймасăр хирург тухасса кĕтсе ларчĕ хăй хăлхипе хăй илтесшĕн çав хăрушă сăмахсене. «Çав териех нумай кирлĕ-ши укçи? Эппин васкамалла».

— Тĕрлĕ органа куçарса лартма пултаракан хирургсем Мускавра та нумай мар. Пирĕн хирургăн алли ылтăн. Икĕ çул Америкăра стажировкăра пулнă вăл. Операци ăнăçлă иртмелле. Саша — çирĕп, çамрăк. Халь анчах шăнкăравларĕç: донор пур. Операцие хатĕрленмелле. Халь эпир Сашăна ИВЛ текен искусственнăй аппарат çине куçартăмăр. Айтăр договорне çырса хатĕрлер эппин. Ют пĕвере Саша организмĕ йышăнмасан та пултарать. Ун пекки те пулкалать. Анчах ан пăшăрханăр. Лайăх эмелсем пур халь. Пулăшаççех, — шантарса калаçрĕ хирург.

— Акă, договор хатĕр. Енчен те ыранччен укçа илсе килейместпĕр, пире ан кĕтĕр операци тума. Тепĕр кунне çитетпĕрех, — сăмах хушрĕ Илюк.

Кăнн пăхрĕ Вадим Васильевич Илюк çине ним ăнланмасăр: «Мĕн укçи çинчен калаçать вара ку студент? Улăштарса тăхăнмалăх шăлаварĕ çук хăйĕн. Укçи хамăрăн та пур-ха та, çитеймест пуль анчах. Туссенчен тупăпăр çитменнине», — шухăш вĕçет арçын пуçĕнче.

— Вадим Васильевич, пирĕн халех хамăр яла каймалла. Самолетпа вăхăт ытларах иртет. Малтан Шупашкара, унтан яла. Машинăпа тӳрех яла. Унта пирĕн çăлăнăç.

— Мĕнле пăрахса каяс-ха ман кĕç-вĕç вилсе каяс пек выртакан Сашăна? — иккĕленсе калаçать арçын. Питĕ ыйтас килет унăн Илюкран: мĕнле укçана шанса каять вара вăл яла? Кам хатĕрлесе хунă тет ун валли çавăн пысăкăш сумма. — Ты уверен, Илюша?

— Уверен! Рассуждать некогда. Едем прямо сейчас! — васкатать Илюк. Вĕçтерчĕ Мускав машини чăваш енне. Иккĕленсе тухрĕ çула руль тытнă Саша ашшĕ, анчах Илюка ĕненмесĕр пултараймарĕ, шанчĕ ăна.

Чиперех çитсе килчĕç вĕсем Куснара, нумай тытăнса тăмарĕç, каялла тухса веçтерчĕç. Питĕ ывăнса, вăйран кайса çитрĕç каялла. Сашăна операци туса пĕтернĕ иккен — çичĕ сехете пынă терĕ операцийĕ. Чылай ларчĕç çĕнĕ хыпар пĕлтерессе кĕтсе. Операцишĕн те, эмелсемшĕн те тӳлесе татрĕç.

— Хальлĕхе çĕнĕрен ним пĕлтермеллиех те çук. Саша тăна кĕмен-ха гипноз хыççăн. Чĕри йĕркеллех ĕçлет, — пĕлтерчĕç вĕсене. — Йĕркеллех пулать, ан пăшăрханăр. Юн пусăмĕ те виçере.

Кун сиктерсе çӳрерĕ Илюк тусĕ патне больницăна, пайтах хыпса çунчĕ. Саккăрмĕш кунне реанимацирен палатăна куçарчĕç Сашăна. Хуллен калаçакан пулчĕ каччă. Çамрăк çамрăках ĕнтĕ, майĕпен хăрушлăх иртет. Тăрса ларакан пулчĕ, ура çине тăчĕ. Пĕр кунĕнче вара Сашăна киле кайма та юрать терĕç. Чăн-чăн уяв Илюкшăн — Саша килте, килте! Чĕрĕ! Сывалать! Çемье пĕрле пуçтарăннă, пурте залра шăкăлтатоа лараççĕ.