Электронлă вулавăш

Саша малти пӳлĕмре çывăрать. Вăл месерле выртнă та аллисене пĕчĕк ача пек сарса пăрахнă. Кăтрарах хура çӳçĕ тăрмаланнă. Васьăна вăл яланах туркмена аса илтерет. Тĕксĕмрех ӳтлĕ, пысăк хура куçлă, çаврака питлĕ, кĕскерех сăмсаллă каччă. Аспирантурăра вĕреннĕ чух ăна хĕрсем «дикий красавец» тесе чĕнетчĕç. Чăнах та ун сăн-питĕнче темĕнле хăйне евĕр хитрелĕх пур.

Василий Викторович хуллен шăхăрма пуçларĕ, унтан сасăпах юрласа ячĕ:

 

Друг всегда уступить готов

Место в шлюпке и кров…

 

Саша куçне уçрĕ, йăл! кулса сиксе тăчĕ, унтан Васьăна ыталаса илсе пӳлĕм тăрăх çĕклесе çаврăнчĕ.

— Эпĕ пĕлнĕ эс килессе. Эх, шуйттан çăпати, начальник пулсан та техникумри пĕчĕк учителе те манмастăн иккен.

Саша Василий Викторовича ытала-ытала илчĕ.

— Вăпăр, — хăйĕн шоферĕ пек каласа хучĕ Василий Викторович, — мĕншĕн эсĕ ман пата йĕркеллĕ телеграмма ямарăн? Эп сана чирлĕ тесе. Кала-ха, мĕншĕн чĕнтĕн эс мана?

Саша çăвăнса шăлăнчĕ те сĕтел патне пычĕ.

— Кил-ха. Лар. Мĕншĕн чĕнтĕм тетĕн? Сана курманни сакăр уйăх çитрĕ. Тунсăхларăм, — тавăрчĕ Саша.

— Çавăншăн çеç-и?

— Эс ан васка, лар. Паян ак çак этем авланма шутларĕ, — терĕ вăл, хăйĕн кăкăрне пӳрнипе тĕллесе. — Хусах пурнăçĕ вĕçне, вырăссем калашле, пăнчă лартас тетĕп.

— Хĕрӳ ăçта-ха сан?

— Васкарах килтĕн… Тата пилĕк сехетрен çитмелле, — аллинчи сехечĕ çине пăхса илчĕ Саша.

— Ăçтан? Космосран-и? Хĕре ăна кайса илекен.

Амăшĕ сĕтел çине пăсланакан çăмарта çатми лартса пачĕ, Саша черккесене эрех тултарчĕ. Апатран тухсан, Саша пирус чĕртсе çине-çинех çăтрĕ, кĕлне силлесе малалла калаçрĕ.

— Ахаль пурнăçра каччăсем салтак шинелĕ пекех пĕрешкел. Юрату пур-и, çук-и — пире йăпанмалăх хĕр кирлĕ. «Эпир час-часах идейăсем çинчен сăмах ваклатпăр, хамăрăн хăтланусем вара час-часах çав идейăсене хирĕçле пулса тухаççĕ. Тен, эпĕ йăнăшатăп, пур çынсен туйăмне те пĕр рамкăна кĕртсе лартни е салтак шинелĕпе танлаштарни вырăнсăр. Эсĕ мана аван пĕлетĕн, ытлашши хитрех мар пулсан та, мана савакан хĕрсем сахал мар пулнă. Анчах эпĕ ытти çăмăлттайсемпе танлаштарсан, нихçан та çĕнтерӳпе лăпланман. Хĕр сана хăй чунне уçса парать, вăл тем кĕтет, шанать, эпир вара çав шанчăк çине суратпăр. Ку арçынсен çитменлĕхĕ. Кашни çыннăн чи çывăх çынна çеç каласа памалли шухăш-кăмăл пур. Пĕри вĕсене пытарса тăраймасть, уçса парать, тепри пытарать. Юрату пулсан, эп ăна пытарман, эс хăвах мана аван пĕлен, анчах эпĕ çак юлашки роман çинчен никама та каласа паман. Эсĕ, Вася, ăна чи малтан илтетĕн.

Эсĕ аван астума кирлĕ, диссертаци çырса пĕтерсенех, группа руководительне патăн та, киле тухса кайрăн. Манăн ĕç ăнмарĕ, эпĕ вара, хамăн ăнăçсăрлăхшăн пăшăрханса, Ленинградрах юлма шутларăм. Диссертаци хӳтĕлес пулсан, ман хамăн совеçе улталаса хăш-пĕр аслисен кăмăлне тивĕçтермеллеччĕ. Пĕлетĕн ĕнтĕ: Вильямса ун чухне нимĕн вырăнне те хуми пулчĕç, эпир тĕрĕссипе илсен, унăн вĕрентĕвĕпе çитĕннĕ. Эсĕ манпа пĕр шухăшлă пулнине пĕлетĕп, мана йăпатса хăвартăн, тĕрĕс çул çинчен пăрăнма хушмарăн. Эпĕ вара ăнлантăм: ман ăнăçусăрлăх вăхăтлăх япала, тĕрĕслĕх кирек хăçан та çĕнтерет.

Юлтăм çапла. Халĕ ĕнтĕ мĕн тумалла? Хам шухăшран пăрăнса юсанă пулсан, ман диссертаци те хатĕрччĕ, хальччен эпĕ те наука çынни пулса тăраттăм. Анчах хам лайăх тĕпчесе пĕлнĕ япалана тепĕр майлă улăштарма пултараймарăм. Хăшĕсем мана пушă аврипе хӳме ишĕлтересшĕн тесе те каланă, урăх темăпа çырма та сĕннĕ. Икĕ шухăш вылятчĕ пуçра: е урăх темăпа çырас, е йăлтах пăрахса каяс. Хамăн пуçлăх та кăмăлсăр, эсĕ кутăн çын тесех каласшăн — унăн шанăçне тӳрре кăлараймарăм-çке ĕнтĕ. Эпĕ тĕрĕсех çырнине те пĕлет, анчах мана хӳтĕлеме вăй-хал çитереймест. «Мĕншĕн çынсен нервисене пĕтерес?» — шухăшларăм эпĕ. Чăматана кайса илтĕм ĕнтĕ…

Астăватăн-и, юнашар пӳлĕмре биологсем пурăнатчĕç. Пĕри сан ятлăскер — Вася, çамрăклах çӳçĕ кăвакарма пуçланăччĕ унăн, Полтава облаçĕнчен килнĕ украинец, тепри Леня — Ульяновск облаçĕнчен. Ашшĕ унăн пирĕн районта военком пулса та ĕçленĕ. Ленька чăвашла та аванах перкелешетчĕ. Çапла диссертаци хӳтĕленĕ хыççăн ăсату каçĕ ирттереççĕ. Кĕчĕç ман пата. Халь çеç çуса тасатнă тĕкĕр пек çиçеççĕ. Студент тени çивĕч хăлхаллă — ман ăнăçусăрлăх çинчен илтнĕ те хайхи кусем. Мана йăпатма тăрăшаççĕ, хăйсен группине хăнана чĕнеççĕ. Хăвах пĕлетĕн: ăшра вут çунать, çулăм тухни те курăнать пуль. Пит турткалашса тăмарăм, Ленинградра юлашки каç ирттеретĕп тесе тухса утрăм.

«Буратино» кафене пĕлетĕн вĕт эсĕ. Çавăнта пухăнтăмăр эпир. Хăш-пĕр аспирантсем арăмĕсемпе, теприсем савнийĕсемпе пынă. Аспирантсен йăлипе «Наука, парăн» тесе тост çĕклерĕмĕр. Анчах эрех те пуçа каймасть. Оркестр вылять, мăшăрсем ташша тухаççĕ. Кампа ташлас? Унта та кунта пăхкалатăп. Пĕчченех ларса юлнă пĕр хĕр патне пыратăп. Ташлама тухма ыйтатăп. Сăнран пăхма хĕр çирĕм пилĕк çулсенче. Вăтам пӳллĕ. Çинçе пилĕклĕ. Пичĕ шап-шурă, çулталăкĕпе те хĕвел курман тейĕн. Куç тĕкĕсене, куçхаршисене хуратман. Ташланă май паллашатпăр: Оксана. Чăвашсем ĕнтĕ ăна Укçине тенĕ пулĕччĕç. Пăхкалатăп хайхи. Юратса пăрахмаллах хитре мар. Хама валли ятарласа хĕр шырас пулсан, эпĕ ун еннех çаврăнса пăхман пулăттăм. Çамрăкрах чухне эпир хĕрачан пит-куçне кăна пăхатпăр, хитрелĕх паспортне эппин. Вăтăралла çитекен хусах хĕрупраçа пит тиркешсе пăхать, кăлтăксем нумай курать. Оксанăна вара эпĕ «вăтам» тесе хакларăм.

Пурпĕр ăна шӳтле-шӳтлех тепĕр ташша та малтанах чĕнсе хутăм. Вăхăта епле те пулин ирттермелле-çке. Анчах ман чĕнӳ кирлех пулмарĕ, тепĕр ташши «Твист» пулчĕ. Çавăнпа эпĕ Оксана умне пырса «Твист» ташлама пултарайманшăн каçару ыйтрăм.

— Ларăр, — терĕ вăл. — «Твист» ташлама эпĕ хам та пĕлместĕп. — Унтан поэт сăмахĕсемпе каласа хучĕ: — «Мы с тобой не танцевали твиста, если выпивали — грам по триста». Сыпатăр-и? Тархасшăн.

Кафе кĕрлет кăна, джаз кĕвви хăлхана çурмалла янăрать, хĕрсе кайнă музыкантсем хăйсем те «Твист» ташлаççĕ тейĕн.

— Телейлĕ вĕсем. Тĕрлĕ хуласене саланаççĕ, тĕрлĕ институтсене. Манăн кунтах юлма тивет, — терĕ Оксана, сĕтел çинче выртакан пачкăран фильтрлă сигарета илсе чĕртсе, туртма вĕреннĕ çын пек вăл пирус тĕтĕмне çине-çинех çăтрĕ.

— Сире ăçта яраççĕ? — ыйтрăм эпĕ, хамăн шухăша сирес тесе.

— Университетах, — кăмăлсăррăн хуравларĕ вăл. — Кунтах çуралса ӳснĕ, кунтах пурăнма тивет.

Эпĕ çав тери кăмăлсăрлантăм, Ленинградран ниçта тухман хĕрача студентсене биологи вĕрентет ĕнтĕ. Мĕн биологĕ пултăр унран, енчен вăл паркра ӳсекен йывăçсене, газонсенчи чечексене кăна курнă пулсан? Эх, нумай халь наукăра тĕрĕсмарлăх, нумай.

— Аçăр ăçта ĕçлет? — ыйтрăм эпĕ.

— Ăна астумастăп. Вăрçăн малтанхи кунĕсенчех фронтра вилнĕ.

— Аннӳ тата?

— Мана асилме те йывăр… Икĕ эрне каялла çеç пытартăмăр. Блокадăра хавшанипе çур çул хĕн курчĕ.

— Оксанăн пичĕ тăрăх куççуль юхса анчĕ. Кам шуйттанĕ туртрĕ мана ун чухне Оксанăн пурнăçĕ çинчен çав териех тĕплĕн ыйтса пĕлме? Пĕр сăмахпа каласан, паллашсах кайрăмăр.

Юлташсем мана сĕтел хушшине чĕнчĕç.

— Манашкăна тупрăн, — кулчĕ манран Вася.

— Пит хитрех те мар та, тăнлă, — хушса хучĕ Леня. — Акăлчанла, нимĕçле лайăх калаçать. Оксана кĕнеке çăтнă чухлĕ эпĕ апат çиеймен.

— Каччи пур-и? — кăсăклантăм эпĕ.

— Ленинградра хитре хĕрсем пĕтсен тупăнать, — тавăрчĕ Вася. Эп ĕнтĕ тепĕр çăмăл çĕнтерӳ пулать тесе шухăшларăм.

Кафене 12 сехетре хупмаллаччĕ: эпир ытларах лартăмăр пулас. Киле кайма тухнă чух Ленинград çине шурă каç аннăччĕ. Тӳпе кăнтăрлахи пек янкăр, çуртсем те сенкер тĕспе сăрланнă. Тул çутăлас умĕнхи пек. Анчах тул çутăласси аякра-ха. Çапла, тӳлек шурă каç тăратчĕ Ленинградра… Çавăн пек каçсем çынна шухăша яраççĕ, хăвăн чунна кама та пулин уçса парас килет. Эпĕ те хамăн диссертаци ăнăçсăр пулни çинчен Оксанăна каласа патăм, чунăмпа йĕтĕм эпĕ ун умĕнче. Чĕмсĕр хĕр вара çав тери ырă кăмăллă çын пулса тăчĕ: манăн диссертацине вуласа тухма пулчĕ.

Эпĕ ăна Некрасов урамĕнчи пĕр çурт патне çитиех ăсатса ятăм.

— Мĕнле çитетĕн эсĕ? — ыйтрĕ вăл сасартăк эпĕ кайма тăрсан. — Кĕперсене илнĕ, машинăсем çӳремеççĕ. Кĕçĕр çыврăр пирĕн патăрта, ыран каятăр.

Оксана çапла калани вăл çăмăл шухăшлă хĕр пулнине кăтартрĕ ман шутпа. Пуçа ĕнтĕ хĕрӳ шухăшсем те пырса кĕчĕç. Сыпасса эпир «Рислинг» текен эрехе кана сыпнăччĕ, хам эпĕ йăлтах урăччĕ. Оксана чылаях хĕрĕнкĕ.

Тăваттăмĕш хута хăпартăмăр. Оксана, сумкинчен уçă кăларса, хваттерне уçрĕ. Эпир сĕтел, шифоньер, йывăç кравать, модăран тухнă диван лартнă пӳлĕме кĕтĕмĕр. Стенасем çинче картта пысăкăш ӳкерчĕксем çакăнса тăраççĕ. Малтанах эпĕ вĕсене пĕр-пĕр художник-абстракционист тунăскерсем пуль терĕм, вĕсенче мĕн ӳкернине пĕлме тăрăшрăм.

— Каçарăр, чухлаймастăп, мĕн ӳкернĕ кунта?

— Пуç мимин клеткисем, — тет Оксана.

Калаçса каятпăр. Оксана чапа тухнă Васильев профессорăн вĕренекенĕ-мĕн, икĕ кĕнеке авторĕ. Вăл мана пуç мими çинчен, телепати опычĕсем çинчен каласа кăтартать. Чей те ĕçрĕмĕр, шурă каç та шурăмпуçа парăна пуçларĕ, эпĕ çаплипех ыйтусем паратăп.

— Паянлăха çитĕ, — терĕ вара Оксана. — Ак сире кравать, хам диван çине выртăп.

«Вăт сана роман», — шухăшлатăп эпĕ çывăрса каяймасăр. Хĕрпе те калаçас килет, анчах хăюлăх çитмест. Ыйхă килменнипе пин таран та шутлатăп, аса килнĕ сăвăсене калатăп. Çапла аран çывăрса кайнă. Тепĕр кунне кăнтăрла çитерехпе тин вăрантăм. Куçа уçатăп та — сĕтел çине чавсаланнă Оксана ман çине пăхса тăрать.

— Каçар, вăратрăм сана.

— Хамах тăтăм эпĕ.

— Çук, эпĕ вăратрăм. Тăр, апат çимелле. Телепатине эпĕ ĕненсех каймастăп, çын шухăшне тепĕр çын епле пăхăнтартăр? Тен, Оксана та ăна ĕненсех каймасть, анчах тĕрĕслесе пăхма тăрăшать. Çапла паллашрăм эпĕ унпа.

Вăхăт тата виçĕ уйăх пурччĕ-ха манăн. Çак хушăра эпĕ диссертацине урăхлатса çырма шухăшларăм. Кунĕ-кунĕпе шурă хут умĕнче ларатăп, каçхине Оксанăпа тĕл пулма васкатăп. Çырса пĕтерес умĕн савăннипе хам шухăша Оксанăна каласа патăм. Курасчĕ санăн вăл çак самантра мĕн тери тарăхса кайнине.

— Мĕнле ученăй эсĕ, хăвăн шухăшна ятлă çынсене юрассишĕн сутатăн пулсан? Мĕншĕн сан наукăра икĕпитлĕ пулмалла? — терĕ вăл.

Эпĕ ăна çиллентĕм. Ăна мĕн? Вăл хăй ученăй, санăн, ав, çаплах тертленмелле-ха. Вара виçĕ кунлăх тухрăм та кайрăм Ленинградран: Репинăра юлташ пурăнатчĕ манăн. Хуйха-суйха эрехпе пусарма шутларăм. Анчах тĕрĕс шухăша эрехпе пытараймастăн. Таврăнтăм каллех. Оксана патне кайма та кăмăлăм çук. Шухăшлама шухăшлатăп хам ун çинчен, анчах чарать мана мăнкăмăллăх. Тĕрĕсне вăл тĕрĕсех каларĕ, тен, çавăнпах диссертацийĕ те çырăнмасть пуль.

Маншăн та чан çапрĕç. Каллех чăматана пӳлĕме çĕклесе хăпартăм. Кĕнекесене, алçырăвĕсене багажласа почтăна ăсатрăм. Кайма хатĕр ĕнтĕ, анчах Оксанăна курмасăр ниепле те каяс килмест. Эпĕ ун патне кафедрăна шăнкăравларăм.

— Ăсату каçне пыраймăр-ши?

— Мĕнле ăсату? — тĕлĕнет вăл.

— Шевченко урамĕнче аспирантсен общежитинче пурăнакан Саша Чăваш республикине тухса каять. Билет илнĕ, пуйăс ыран вунпĕр сехетре тапранать.

Оксана чылайччен шарламарĕ, унтан хăш пӳлĕме пымаллине ыйтрĕ.

Юлташсем саланса пĕтнĕччĕ ĕнтĕ, çавăнпа чĕнмелли никамах та пулмарĕ. Астăватăн-ха эсĕ, Ленинградра пирĕн хуларан куçса кайнă Коля Хурамалов пурăнать. Çавна мăшăрĕпе иккĕшне те чĕнтĕм. Хăнасем вăхăтрах çитрĕç. Каçĕ савăнăçлах пулмарĕ. Кашниех ман кăмăла ăнланаççĕ пулас. Коля тес, Коля та Оксана хăраххи: кăмăлпа ан парăн, чунупа çирĕп пул, тет. Коля мăшăрĕ Галя та мана ăнăçулăх сунать.

Виçĕ сехет пек ларсан салантăмăр. Оксанăна ăсатма кайрăм. Хваттер алăкĕ патне çитертĕм, хăюлăх тупăнчĕ, эпĕ ăна ыталаса чуптурăм.

…Коля пуйăс патне тухатăп тенĕччĕ. Килеймерĕ. Эпĕ чăматансене вакуна кĕртсе вырнаçтартăм та перрона тухрăм. Пачах кĕтмен çĕртен Оксана çитсе тăчĕ. Унăн лекциччĕ, ăсатма пырать тесе шутламан эпĕ ăна. Хальхинче вăл пуçĕ урлă çăмăл кашне уртнă, «болоний» плащне йӳле янă. Сывлăх та сунмарĕ. Хăй ман çине пăхать, куçĕсем шывланаççĕ, вăл тем калассăн туйăнать, анчах шарламасть. Унăн тути кĕç-вĕç макăрса ярас ачанни пек чĕтреме тытăнать, вара вăл мана ыталаса илсе питрен, тутаран темиçе хут чуптăвать, çĕре лартнă сумкинчен илсе пĕр çыхă тыттарать. Сăмах чĕнмесĕр каялла васкать вăл. Шĕвĕр кĕлĕллĕ туфли шаклаттарнине илтетĕп, унăн плащ аркийĕ çилпе çапăна-çапăна вĕлкĕшет. Хĕвĕшекен халăх хушшинче тăратăп, хама халь çеç çаратса кайнă пек, хыççăн чупса хуса çитме те ăс çитерейместĕп. Çапла сывпуллашрăмăр эпир Оксанăпа.

IV

Саша пĕр шарламасăр ларать, пирус чĕртсе ярать.

— Çывăхра мĕн пулнă? — чăтаймасть Вася.

— Çитрĕм киле, — тăсать Саша. — Оксана парнине кăларса хутăм. Мĕн унта? Кăвакал… Çапла, вылямалли кăвакал. Акă вăл, — терĕ Саша, шалти пӳлĕмрен кĕленчерен тунă кăвакал илсе тухса. Ашне мамăк тултарнă. Умне пĕчĕк алюмини чашăк çине шыв ярса панă. Икĕ-виçĕ хут шыв ĕçет те тӳрленет, унтан каллех шыв ĕçет. Сăмсине шыва чикнипе мамăкĕ йĕпенет те каллех ăна каялла туртса тӳрлетсе лартать.

— Оксана ун чухне пĕтĕмпе те тăватă сăмах кăна çырса хунăччĕ: «Кăвакала кашни кунах шыв ĕçтер».

Çитсенех техникума вырнаçрăм. Мана института ярасшăнччĕ, анчах кăмăл пулмарĕ. Анне те çамрăк мар, ăна та пулăшмалла. Юлтăм килтех. Çырусем çырма тытăнтăм. Оксанăсăр çĕрпе кун та вăрăм. Тунсăх, пĕр сăмахпа. Вăл хăй те савăнса çыратчĕ, эпир пĕр-пĕрне сăмахпа калайманнине хут урлă калатпăр. Пĕр-пĕр кĕнеке тупмалла-и, опытсем тума тĕрлĕ препаратсем кирлĕ-и, унтан ыйтса çыраттăм. Пĕр сăмахпа каласан, кашни кунах Оксана кăвакалне шăваратăп та хăйне аса илетĕп.

Çуркунне çитрĕ. «Юрату çукки çуркунне сисĕнет», — тенĕччĕ пĕр писатель. Ман юрату пур ĕнтĕ, анчах пур тени хăй çумне татах тепĕр «пур» тенине хушасшăн-и… Эп техникумри пĕр учительницăпа, Оля ятлăскерпе, паллашрăм. Хитрескер. Эп Ольăна ытларах асра тытакан пултăм курăнать. Ленинграда çырусем те сайрарах çыратăп, кăвакала та шăварма манатăп. Шывсăр типсе кайнăскер, хăй тĕнĕлĕ çинче тапранмасăрах ларать. Институт пĕтернĕ хыççăн пĕрремĕш çул ĕçлекен хĕр мана хăй хитрелĕхĕпе çеç мар, çамрăклăхĕпе те тыткăна илчĕ. Хăй те мана хытах юратма тытăнчĕ пулас, вĕренӳ çулĕ пĕтсен туй тăвасси пирки те калаçса татăлтăмăр, урăхларах каласан, юрату хăйĕн чи чăнкă çыранне хăпарса çитрĕ.

Пурнăç ăнăçлă пыратчĕ. Вĕрентме эп начар мар вĕрентетĕп, студентсем мана хисеплеççĕ. Анчах сасартăк чирлесе ӳкрĕм: студентсемпе практикăна кайса килтĕмĕр кăна, пуç ыратма пуçларĕ, икĕ куçран та куççуль шапăртатса юхать. Çав каçах больницăна лекрĕм, ирхине мана операци сĕтелĕ çине хучĕç. Темех мар мĕн: икĕ енлĕ кайморит кăна, анчах хирург çĕççи пит шăмми ăшне кĕни ытлашши кăмăллă япалах мар. Чир манăн тăсăлсах кайрĕ, суран начар тӳрленет.

Пĕр эрне иртсен пулас, мана хирург кабинетне телефон патне чĕнчĕç. Ленинград шырать иккен мана. Кафедрăран шăнкăравлаççĕ-и-ха текелетĕп хам, те диссертаци хӳтĕлеме каймалла? Çук-мĕн… Оксана. Сывлăх сунать, ман диссертаци пирки ыйтать. Отпуск вăхăтĕнче Ленинграда килме ыйтать. Телефонисткăсем вăхăт иртни çинчен пĕлтерчĕç, вăл калаçăва тата вунă минутлăх тăсрĕ. Эпĕ чирленĕшĕн питĕ пăшăрханать хăй. Ăна чирĕм йывăр мар тесе лăплантартăм…

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн