Электронлă вулавăш

Хлимун ĕçе çур çĕр иртсен пуçăннă. Чăнах та, магазин патĕнче ун чух пĕр çын та пулман, урамра та никам та курăнман. Хлимун тимĕр пăчкипе çăра кукрашкине касса кăларнă та шала кĕнĕ. Алла çыхмалли сехетсемпе ылтăн çĕрĕсем шырама пуçланă. Сейфа питĕрсе хунă-тăр — сентре çинче нимĕн те тупăнман. Вăл вара сейф алăкне хирме тытăннă. Сасартăк алăк шăнкăрт хупăннă. Алака тĕксе пăхать Хлимун, ― ак тамаша! — урам енчен çаклатнă. Вăл вара, кантăка ватса, тулалла сикнĕ, карта урлă каçса, чие йывăççисем хушшине йăпшăннă. Йытă сассипе Хлимуна виçĕ çамрăк шыраса тупнă. Лешĕ, ӳсĕре персе, сĕлекине юхтарса выртнă, анчах çамрăксем ăна вăйпах кантура илсе кайнă...

Патшалăх пурлăхне çаратнăшăн ăна колоние ăсатнă. Халĕ акă унтан та тухса тарнă-мĕн.

— Виçĕмкун вăл амăшĕ патĕнче пулнă, Лидия Гурьевнăпа интересленнĕ, ― терĕ Аброськин, шухăша кайса. ― Сисĕнет, Лидия Гурьевнăпа Хлимун хушшинче темĕнле çыхăну пур. Сăнамалла: тен, Хлимун Уйкаса та вĕçтерсе çитет, Лидия Гурьевна патне.

Сасартăк алăк яр уçăлчĕ, хĕрарăм сасси янăраса кайрĕ:

— Эсир кунта халап çапса ларатăр. Лешкасра, ав, Алтатти аппана вĕлернĕ.

— Хăçан?.. Кам?.. — яшт сиксе тăчĕ Аброськин. Çук, хĕрарăм хуравламарĕ. Латсăр хумханнăскер алăка шартлаттарса хупрĕ те анаталла васкарĕ.

Ку хыпар пире те шалтах тĕлĕнтерчĕ. Эпир те Лешкаса тухса чупрăмăр.

 

13

Лешкас — Уйкасăн чи пĕчĕк урамĕ. Унта пĕтĕмпе те вунвиçĕ кил. Унталла-кунталла пăхсан, ку урамра никам та пурăнмасть тейĕн. Калинккерен тухакан сукмаксем, урам хушшинчи çул — пĕтĕмпех çеремленнĕ. Чӳречесене чус хăмапа çапса лартнă çуртсем те йышлă. Виç-тăватă çул каяллах тĕтĕм сӳннĕ пулмалла вĕсенче ― алăк хăлăпĕсем тутăхса ларнă.

Алтатти аппа çырма хĕрринчи йывăç çуртра пурăнать. Пӳрт умне эрешлентерсе решетке карта тытнă, чечексем лартнă. Кил хушшинче те йĕркеллĕ, таса. Хыпар-хăнар ялта хăвăрт сарăлать, Алтатти аппа пурăннă çурт умне те халăх йышлăн пухăннă. Кулагин та унта. Тимлесех Якур пиччене тĕпчет. Лешĕ пĕтĕм çанçурăмĕпе чĕтренсе, аллисемпе сулса ăнлантарать.

— Хуларан çитрĕм те ларатăп хайхискер. Кил хуçи çук. Алăка çăрапа питĕрмен, пралукпа кăна каркаланă. Апла аякках кайман пуль-ха терĕм. Кӳршĕ-аршăра-тăр. Пĕр сехет кĕтетĕп. Иккĕ... Тĕттĕмленме те пуçларĕ. Тăхлачă çук. Эп вара алăк айне хут татки çырса хĕстертĕм те юнашар çурта кайса лартăм. Паллах, хут татки курсан чупса пымалла ĕнтĕ. Мĕн ĕçпе çӳренине те пĕлет вăл. Ăна кĕтсе хам та чылайччен çывăрмарăм. Тул çутăлнă-çутăлман каялла чупса килтĕм. Пăхатăп, хут татки малтанхи вырăнтах выртать. Каркаланă пралука та никам та тĕкĕнмен. Апăрша, çавна та чухласа илеймен: фермăра ĕнтĕ тăхлачă, дежурнăй тесе ларатăп. Унччен те пулмарĕ — кил хушшине Варвари вирхĕнсе кĕчĕ. «Алтатти ăппа ăçта? ― тет. ― Ма ĕçе тухмасть? Чирлерĕ-и?» ― тет. Ку мана шалт тĕлĕнтерсе ячĕ. Хирĕç нимĕн те калаймарăм, каркаланă пралук еннелле кăна тĕллесе кăтартрăм. «Арçын-и эс е арçын мар-и? Ма уçса пăхмастăн? Тен, ăна ятарласа çаклатса лартнă. Тен, пӳртрен тухаймасть вăл», ― хăтăрать мана Варвари. Уçса пăхрăмăр та, ах — тăхлачă пăлтăрта выртать. Хĕп-хĕрлĕ юн... Варвари тӳрех кантура чупрĕ.

— Эс мĕн шăршласа килнĕ кунта, э? — чеен те шанăçсăррăн сăнать Якур пиччене Кулагин.

— Мĕн... укçа илме килнĕччĕ те,..

— Укçа... Ниçта та ан кай. Ял Советне пыратăн, ― патлаттарса хурать Кулагин.

— Ах, тем ан шутлăр-ха. Апла-капла шухăшличчен ура йĕрĕсене сăнаса пăхăр. Курăр, ак, ман ура йĕресем алăк патенче кăна, ― тимлесех ăнлантарать Якур пкчче.

— Тĕпчетпĕр. Пĕтĕмпех тĕпчетпĕр, ― сăмах хушрăм эпĕ, калинккерен кĕрсен.

— Ай, эсир те çитрĕр-и? — йăл-йăл çиçсе илчĕç Якур пичче куçĕсем.

Çынсем те килкартине кĕпĕрленсе кĕчĕç.

— Цирк мар кунта. Ан кĕрер. Юрамасть, ― каялла хăваласа кăларчĕ вĕсене Кулагин.

Портфельтен фотоаппарат кăларса, ирсĕр ĕç тунă вырăна ӳкере-ӳкере илтĕм.

Виле çывăхĕнче медицинăра усă куракан шприц выртать. Хĕрри çурăлнă унăн. Усă курас тесе-ши, çурăлнă вырăна изоляци лентипе чĕркекĕ.

Элле, çурмалла хуçлатнă конверт. Мĕне пĕлтерет тата ку? Ăçтан персе аннă? Алтатти аппа урайне тĕшĕрĕлсе ансан кăларса пăрахнă-тăр ăна — конвертăн ике енĕнче те юн тумламĕсем пур. Ăхă, хушамачĕ те паллă — Павлов Макар. Уйăх каялла Шуршăлтан янă ăна. Уçса пăхатпăр та, апапай! — унта шприца тăхăнтармаллн икĕ йĕп!

Урăх пăлтăрта нимĕнле япала та çук. Пӳртре те, вăлтăрта та калушпа утса çӳренĕ. Сĕтелти хутсене ӳппĕн-тĕппĕн çавăрттарнă. Виçĕ кун каялла Алтатти аппа перекет кассинчен тăватă пин укçа илнĕ-мĕн. Анчах сĕтелте пĕр пус та çук — йăкăртнă. Перекет кĕнекине кĕтеселле вăркăнтарнă.

Ăна-кăна чухлаканскер иккен — ниçта та пӳрне йĕрĕсем хăварман, резина перчетке тăхăнса иртĕхнĕ. Хăçан тата миçе тенкĕ илнине те, укçăна ăçта упранине те пĕлнĕ-тĕр çав йĕксĕк. Курман-илтмен çын пулсан, шкафри япаласене тустармалла, сентрери кĕнекесене уçа-уçа пăхмалла. Вăл, ав, тӳрех сĕтел патнелле ыткăннă, сĕтĕл сунтăхне ярса тытнă.

Эксперт пĕлтернĕ тăрăх, Алтатти аппана сакăр сехет каялла хаплаттарнă. Ай, вăйлă лектернĕ ăна. Çĕре шаплатса ӳкнĕ те тек хускалайман вăл — ĕмĕрлĕхех куçĕсене хупнă. Кама тарăхтарнă-ха çак хĕрарăм? Кам шăл хăйраса пурăннă? Хăр-хар тума мар, сасса та хăпартса курман Алтатти аппа, пĕр çынна кӳрентермен ялта. Нивушлĕ укçа илĕртнĕ çав хапсăнчăка?

Инкек-синкек пулнă вырăна тишкерсе, протокол çырма лартăм. Ман пата Аброськин вăркăнса пычĕ. Аллине виç кĕтеслĕ шĕвĕр япала тытнă.

— Çак хатĕрпе шаплаттарнă-тăр Алтатти аппана, ― терĕ Аброськин, аллинчи япалана ман ума хурса. ― Кур ак, юн çыпçăннă вырăн та пур.

Çав япалапа, выльăх-чĕрлĕх кӳпĕнсе кайсан, хырăмран чикеççĕ. Ветеринари çыннисем ăна троакар теççĕ. Анкартинчи вĕлтрен хушшинчен туртса кăларнă ăна Аброськин.

— Атя анкартине те тишкеретпĕр. Шырасан-шырасан, тен, унта та мĕн те пулин тупăнать, ― васкасах анкартинелле утрĕ Аброськин.

Çапла, анкартинче те тĕлĕнтермĕшсем татах тупăнчĕç, Купăста кассисем хушшине пӳртре çӳренĕ калуша пăрахса хăварнă. Ăхă, пушмак йĕрĕ те пур. Çеремпе çĕрулми кассисем хушшине юлнăскер, чаплах мар та, çапах кӳмеркке майлама пулать. Чи кирли — кĕллине вырнаçтарнă çаптарккă аван палăрать.

— Апла-капла алхасакан Уйкасра çук. Аякран килнĕскер-тĕр, ― пĕтĕмлетрĕ уголовнăй розыск начальникĕ пушмак йĕрĕсене виçнĕ май. ― Пушмакĕ те ют патшалăхра ăсталанăскер.

— Уйкасра та халь тем тĕрлĕ пушмак та тăхăнаççĕ. Уйкас çыннисене те шанма çук, ― терĕ Кулагин, папкăри хутсене уçа-уçа. ― Тепĕр тесен, ытлашши ăшталанма кирлĕ мар. Виçĕ çынна ярса тытмалла кунта. Виçĕ çын шиклентерет: хуларан килнĕ Якур, Макар тракторист тата ветеринари фельдшерĕ Пракух. Сăлтавĕ те пур. Ак, хуларан килнĕ Якурах илер. Мĕн шăршласа çӳрет-ха вăл кунта? Асăрхарăр пуль, сăмахланă чух еплерех чĕтрерĕ. Апла, тем шиклентерет ăна, Тем хăратать. Лайăхрах хĕстерсен — персе ямалла вăл, айăпа та йышăнмалла.

— Хĕстермелле тетĕн?.. — тарăхса кайрĕ Аброськин. ― Кам ирĕк пачĕ сана унашкал иртĕхме? Участок инспекторĕн мар, уголовнăй розыск çыннин те, следователĕн те, прокурорăн та — никамăн та хĕстерме-сехĕрлентерме право çук. Ирсĕр ĕç тунă çын-и вăл е инкек-синкек тӳсекен — никама та кăшкăрма-хĕстерме юрамасть. Ку вăл саккуна пăсни пулать. Ун пек хăтланакана явап тыттараççĕ. Çакна ан ман: ирсĕр ĕç тăвакана тăрă шыв çине кăларас тесен, пайтах тăрăшмалла, инспектор юлташ. Пайтах тар юхтармалла, преступлени тунине ĕнентерекен япаласем тупмалла. Сăмахран, акă, мĕн пĕлмелле: Алтатти аппана кӳплеттернĕ хатĕре ăçтан тата кам илсе килнĕ? Конверт пирки те шухăшламалла. Шприц тата?.. Хутпа чĕркенĕ йĕпсем…

— Пĕлетĕп. Вĕсем çинчен те пĕлетĕп, ― аптраса ӳкмерĕ Кулагин. ― Вĕлтрен тĕмĕ хушшинчен туртса кăларнă хатĕре эп пĕрре мар Пракух аллинче курнă. Ветеринари фельдшерĕ вăл. Кӳпĕнсе кайсан, ĕнесене вăл çав хатĕрпе паклаттарать. Эрех тесен, тем тума хатĕр вăл. Варварипе арлă-арăмлă пурăнать. Маруçа та куç хĕсет. Хĕрарăмĕсем те каçса каяççĕ уншăн. Калаçма ăста-çке-ха. Шӳтлеме ăста. Менелник-и унта, пĕр-пĕр уяв-и — ялайах еркĕнне хаклă парне тыттарать Пракух. Тепер тăватă кунтан Варварийĕн çуралнă кун. Пракухăн халь укçа-тенкĕ хĕсĕкрех. Нумай пулмасть мотоцикл туянчĕ. Отпуск хыççăн ĕçе пуçăнни те виççĕмĕш кун кăна. Курăр ак, тĕпченĕ чух шат та пат тунать Пракух. Япшар чĕлхеллĕскер, тен, сире те тĕрĕс çултан пăрса ярать.

Калаçма чарăнса, Кулагин ман çине пăхса илчĕ. Сивлемерĕм эп. Чĕнмерĕм. Малалла калама хушса, пуçа кăна сĕлтрĕм. Ку Кулагина самай çунатлантарчĕ, хаваслансах хăй шухăшне тăсрĕ:

— Шприцпа йĕпсем пирки Макар тракториста тапăртаттармалла. Çав шприцпа вăл хĕрсене шывпа сирпĕтетчĕ. Çав шприца тата унта тăхăнтартмалли йĕпсене Шуршăл больницинчен илсе килнĕ вăл. Медсестрапа паллашнă та кашни каç Шуршăла йăрккать халь Макар. «Нива» машина туянасшăн ăшталанать. Анчах укçа çитмест унăн. Янтта хапсăнса, Макар та çак ĕçе тума пултарнă.

— Медсестрана епле чĕнеççĕ? — ыйтрĕ Аброськин, пăртак шухăшласа ларнă хыççăн.

— Вăт ăна пĕлместĕп вара. Мĕншĕн тесен ман участок мар. Çапах сăнран паллатăп: яштака та çинçе пилĕклĕ хĕр. Куçĕсем пиçсе çитнĕ çĕмĕрт пек хуп-хура. Кирлех-тĕк, туххăмрах ыйтса пĕлетĕп: мĕн ятлă вăл? Ăçтан килнĕ? Хăçантанпа Макарпа пăшăл пăтти пĕçерет. Ăна пĕлесси пĕртте кăткăс мар. Уйкас Макарĕ хăш медсестрана илĕртет тесе, главнăй врач патне шăнкăравламалла — ĕçĕ те пĕтрĕ.

Паллах, медсестрапа та юмахламалла пирĕн. Анчах вăл тĕп ыйту мар. Пирвай çенĕкре тупнă япаласене тĕреслемелле.

 

14

Эксперт пирĕн шухăша çирĕплетрĕ: Алтатти аппана пуçран шĕвĕр те виç кĕтеслĕ япалапа, троакарпа, тӳнклеттернĕ. Унашкал хатĕр Уйкасра, чăнах та, Пракухăн кăна. Ку самай шухăша ячĕ, Пракухпа курнăçма васкатрĕ. Мĕншĕн кантура чĕнтернине хăй те сисрĕ пулмалла, алăкран кĕнĕ-кĕмен мăкăртатма пуçларĕ:

— Пĕрре çылăха кĕнĕ пулсан, пĕтĕм усал-тĕселе ун çине йăвантармалла-и?

Чăнах та, çылăха кĕме ĕлкĕрнĕ-мĕн Пракух. Ултă çул каялла, ветеринари техникумĕнчен вĕренсе тухсан, çара кайма хут панă ăна. Пракуха чысласа, Культура .керменĕнче ăсату каçĕ ирттернĕ. Чиперех янăранă кĕвĕ-юрă. Сасартăк хумханмалли тупăнать — çамрăксем хавасланнă çĕре пĕр пуçтах этем вирхĕнсе кĕрет, Пракух ташланă хĕре ярса тытать те вăртти-вартти çавăрттарма тытăнать. Пракуха килĕшмест ку. Пуçтаха ярса тытать те пĕррех янахран тăхăнтартать. Эх, пуçланать вара тĕркĕшӳ-çапăçу... Тепĕр кунне Пракуха çара мар, милицие илсе каяççе. Вара унăн виçĕ çул хушши Çурçĕрте йывăç касма тивет...

— Ма салхуллă эс, Пракух. Ма пăлхануллă? Ларăр.

Лăпланăр кăштах, ― сĕтел умĕнчи пукан еннелле тĕллесе кăтартрĕ Аброськин.

— Мĕн савăнмалли пур? Следователь вăл артист мар, чун-чĕрене çĕклентерме чĕнмест, ― пĕр уяса тăмасăр персе ячĕ Пракух. ― Çитменнине тата, инкек-синкекĕ еплерех. Кам хавасланать ун пек чух.

— Каласа пар: ĕç-пуç мĕнле пулса иртрĕ? — шăтарасла пăхрĕ Пракух çине Кулагин.

— Мĕн çинчен?.. Выльăх-чĕрлĕхе чир-чĕртен епле сыватни çинчен-и?.. Е Лидия Гурьевна патĕнчен участок инспекторĕ еплерех кĕрĕк хĕстерсе тухни çинчен? — йĕкĕлтесе илчĕ Пракух.

— Эс мĕн... ăçта ларнине те туймастăн-и? Сана допроса чĕнтернĕ. Кала, ĕç-пуç епле пулса иртрĕ? — сасса самаях хăпартрĕ Кулагин.

― Еç-пуç тĕрлĕрен пулать. Уçăмлăрах калăр: мĕн çинчен сăмах çаптармалла ман, ― кăмăлсарланса урамалла тинкерчĕ Пракух.

— Ха, пĕлмĕш пулать тата, ― кăнн пăхрĕ Пракух çине Кулагин. ― Сăмах кунта Алтатти аппа çинчен пырать. Куç хĕсмен-и ăна эс, э? Ун патĕнче пулман-и?

— Çылăха ан кĕрĕр, лейтенант юлташ, ― вăшт тепĕр еннелле çаврăнса ларчĕ Пракух. ― Çăмăлттай хĕрарăм пулман Алтатти аппа. Вăл — пурнăç çынни. Пĕчĕклех сĕм-тăлăха тăрса юлнăскер, ĕçе еплерех юрататчĕ, епле-рех ĕçлетчĕ...

Тата темскер ыйтасшăнччĕ Кулагин — ирĕк памарăм, чартăм. Ара, сăмахпа перкелешсе лармалла-и? Тĕпчемелле пирĕн. Следствие кирлĕ материалсем пухмалла. Çав йĕксĕкĕн йĕрĕ çине ӳксе, ăна тăрă шыв çине кăлармалла.

Кулагина урăх ĕç патăм та Пракуха хам пата чĕнсе илтĕм.

— Аш-пăш ваклакан тесе, «мясник» тесе, ку «ĕçе» те ман çине йăвантарасшăн-и? Йăнăшатăр. Пĕрре алхасса курнă, «мясник» ятне илтнĕ — çитет. Тек ашкăнмастăп, çултан пăрăнмастăп. Çынна суранлатма-и? Çук, нимле «перо» та, ял çыннисем пек каласан, çĕççе эппин, текех алла тытмастăп. Ирсĕр ĕç тума мар, хăр-хар тăвакансенчен те пăрăнса утатăп. Вунçиччĕре мар эп халь. Çулланнă. Ман ура çине те «ĕне» пуснă. Çĕнĕ кил-çурт çавăрма хатĕрленетĕп. Авланма шутлатăп. Ферма ĕçченне, Варварие, качча илетĕп. Çĕркаç та пĕрле пулнă эпир. Ăçтан тата мĕн-мĕн туянмаллине палăртнă. Туй тусах савăнтарасшăн-ха ял çыннисене. Иксĕмĕрĕн те ĕмĕтсем пысăк. Чĕрере — шĕл-кăвар. Çĕркаç эп ăçта пулнине Варварирен те ыйтма пултаратăр. Вăл яланах чăннине калать. Тыттармасть. Вăрманта мар, ялта курнăçнă эпир. Кӳршĕ-аршă умĕнче, ― эп мĕн çырнине сăнаса, пĕр васкамасăр сăмахларĕ Пракух. Куçĕсем сарă унăн. Пысăк. Хăй тĕреклĕ, патвар. Сисĕнет: чăннине калать вăл. Нимĕн те пытармасть. Çапах ыйтмалли-кăсăкланмалли татах пур-ха ман.

— Кăнтăрлахи апат умĕн эсир фермăран Алтатти аппапа пĕрле таврăннă. Ун патĕнче те пулнă теççĕ. Тĕрĕс-и ку?

Çырма чарăнсах сăнатăп Пракуха. Вĕчĕрхенмест вăл, кӳçĕсене ниçталла тартмасть. Лăпкăн, чуна уçса калаçать:

— Çапла, фермăран пĕрле таврăнтăмăр. Кил хушшине те кĕрсе тухнă. Асăрхарăр пуль, еплерех хуçалăх унăн: сарай, кĕлет, нӳхреп... Вĕсене тытса тăма ай-яй йывăр. Уйрăмах пĕччен хĕрарăма. Çулленех ăна çĕнетмелле, кăна улăштармалла. Алтатти аппан та сарай тăрри унтан-кунтан шăтнă. Ăна юсаттарма вĕткеленетчĕ, сарай тăррине хĕçтимĕртенех виттересшĕнччĕ. «Пырса пăх-ха, миçе метр хĕçтимĕр туянмалла ман», ― терĕ те, турткаланса тăмарăм. Килĕшрĕм. Виçсе-уяса пăхрăм та миçе лист туянмаллине пĕлтертĕм. Унтан çапла каларĕ: «Аллу-уру çыпçăнать. Вăхăт тупса, майласа пар-ха». Ăна-кăна ăсталама пĕчĕклех атте хăнăхтарнă мана. «Пулăшакан пулсан, пĕр-икĕ кунтах витме пулать. Макар тусăм килĕшсен, леш эрнере тытăнатпăр», ― терĕм те Алтатти аппа патĕнчен киле тухса утрăм. Паллах, хак тунă ятпа чей ĕçме те чĕнчĕ Алтатти аппа, анчах пӳрте кĕрсе чăрмантармарăм эп.

— Çак хатĕр пирки мĕн калама пултаратăр тата? ― Аброськин тупнă троакара, портфельтен кăларса, сĕтел çине хутăм. ― Кунашкал япала камăн пур?

— Иçмасса, ман хатĕр вĕт-ха ку, ― троакара кап ярса тытрĕ Пракух. ― Ĕнер те усă курнă эп унпа. Ир-ирех ĕнесене сывлăмлă клевер çине кăларса янă та иккĕшĕ кӳпĕнсе кайнă. Эп вара çак хатĕрпе ĕнесене хырăмран паклаттартăм. Юн çыпçăннă вырăн та пур ак. Ăна эп ĕç хыççăн шкафа пăрахнăччĕ...

Ветеринари пунктĕнче кам пулчĕ тата? Кам кĕрсе тухрĕ?

— Ай, ăçтан астуса çитерĕн?.. Ятарласа сăнаса ларман та. Каларăм ĕнтĕ: малтан Алтатти аппа пулчĕ. Унтан... Лидия Гурьевна, магазин заведующийĕ, кĕчĕ пулас.

— Лидия Гурьевна мĕн йӳтĕмпе çӳрерĕ. Выльăх-чĕрлĕх чирленĕ-и ун е...

— Çук, манпа мар, Алтатти аппапа сăмахларĕ вăл. Хĕçтимĕр пирки калаçрĕç. Юлашкинчен Лидия Гурьевна сăмаха ак епле вĕçлерĕ: «Перекет кассинче укçа пур паян. Магазинта сутса тунă укçана йăлт перекет кассине патăмăр. Ултă пин тенкĕ».

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн