Электронлă вулавăш

Янăрать юрă. Е тем анлăш саралса кайнă çурхи шыв пек хăватлăн та мăнаçлăн, е ыйха пĕлмен шăпчăк шăнкăравĕ евĕр çемçен те çепĕççĕн кĕвĕленет вăл. Хирĕçри çыранран саркаланса çĕкленет те малтан шатра питлĕ Дунай çийĕпе ярăнать, ухăна-ухăна ярпаять, унтан, вĕçсе тăрансан, такама йыхăрнăн аулатса, таврари вăрмансемпе уйсене, çарансемпе улăхсене сапаланса саланать...

Çакнашкал ак кулленех, кашни ирех. Яланах тата — пĕр юрă. Шыв леш енчи шурă чиркӳллĕ мадьяр ялĕн ыйхăран вăранса ĕçе пуçăнмалли гимнĕ, тейĕн çав.

Чăн та тĕлĕнмелле ĕнтĕ. Хĕвел те куçне лайăххăн уçма ĕлкĕреймен-ха, шавлă кун хапхине çывăрса тăртаннă алли-урипе тăпси енчен çеç тĕмкелесе хыпашлакалать, кунта пур, акă, тĕнче музыкăпа тулса ларма та ĕлкĕрнĕ:

 

Далеко-далеко,

где кочуют туманы,

где от легкого ветра

колышется рожь,

ты в родимом краю,

у степиого кургана,

одиноко и тихо, как прежде, живешь...

 

Юхать, шăранать юрă.

Витали итлет. Итлет тимлĕн, пĕр сăмах хăварми. Çавна пула тепĕр чух тăвас ĕçне те мансах каять.

— Мĕн юпа пек хытрăн ĕнтĕ? Кая юлатпăр вĕт. Паян пĕрремĕш сменăра вĕçессине мантăн-и элле, е санăн комэска^{эскадрилья командирĕ} хăтăрнине каллех итлес килет-и? Часрах çăвăнса тумлан, — тет вара кун пек чух мăкăртатма юратакан вăтамрах пӳллĕ Игорь. Хăй вăл аэродрома кайма паçăрах хатĕр, планшечĕ те аллинчех ун.

Çылăхне туйнă Витали ăна хирĕç ним те шарламасть. Айăпа кĕтĕн пулсан, мĕн тейĕн-ха, ара? Анчах юрă унран ниçта та юлмасть: кран айне выртса çăвăннă чухне те, тумланнă вăхăтра та... Çĕр çинче кăна та мар. Реактивлă двигателĕн хăватлă шавĕ те, сехете ик-виç пин çухрăм каякан хăвăртлăх та ним мар уншăн. Вăл пурне те çĕнтерет, вăл ăна ăçта пулсан та хуса çитет, шыраса тупать. Тупатех!..

Чăннипе илсен, юрри ку çĕнĕ мар ĕнтĕ. Ăна вĕсем вăтам шкулта чухнех юрлатчĕç. Переменăсенче-мĕнсенче пĕр-пĕр кĕтесе пухăнса ларатчĕç те ĕнĕрлешетчĕç кам мĕнле пултарнă пек...

Унтанпа çĕре ылмаштармалла чылай вылярĕ кунпа çĕр. Витали вĕçев училищи пĕтерчĕ, тĕрлĕ чаçсенче пулса курма ĕлкĕрчĕ. Пурнăç кустăрми кăлтăртатнă май, — сисмен, тупата, сисмен, — юрă сăмахĕсем те самаях шĕкĕлченнĕ-мĕн, пуçран пĕчĕккĕн-пĕчĕккĕнех туха-туха ӳкнĕ. Вĕсене вăл çĕнĕрен кунта, служба йĕркипе çак инçе Дунай хĕррине куçса килсен, — аса илчĕ.

Тĕрĕсрех, юрă хăех асăнтарчĕ хăй çинчен. Шыв леш енчи сăртран çунатне сарса çĕкленчĕ те тунсăхланă чĕре çумне пырса йăпшăнчĕ. Малтан вăл, вăрттăн юратса çӳрекен хĕр евĕр, ачашшăн та йăвашшăн кăна сĕртĕнчĕ, пĕр хушă ахаль çеç çуланкаларĕ, унтан, хаюланса çитрĕ те хытăран хытă, вăйлăран вăйлă тытăнчĕ турткалама карăннă хĕлĕхсене...

Юрă, юрă, çилçунат!.. Тухатланă пăтăрмахах пуль çав эсĕ, тухатланă пăтăрмах. Унсăрăн ăçтан çавăн чухлĕ вăй, çавăн чухлĕ асамлăх пултăр?! Ыттисене мĕнле-тĕр те, Виталие кашнинчех тăван кĕтесĕпе суптаратăн. Яланах çапла. Вăл вара, санăн чăнкăр-чăнкăр тенкĕсемлĕ шăнкăравна итлет-итлет те, Игорь калашле, вырăнĕнче хытать, юпана çаврăнать. Тăнласан-тăнласан, — хăй те сисеймест пулмалла, — санпа пĕрлешет, хутшăнса каять:

 

Далеко-далеко...

 

Çапла, аякра-аякра, кунтан темиçе пин çухрăмра, пĕр мăн шыв пур. Атăл теççĕ ăна, аслă Атăл. Таппи ун хăватлă, вăйĕ пысăк. Виталисен ялĕ тĕлĕнче пушшех те ейӳ вăл: пĕр çыранĕнчен теприне хĕвеллĕ кун та аран кăна куратăн. Тинĕс, чăн-чăн тинĕс!

Ял, тунсăх юрри сапалакан шурă чиркӳллĕ çак мадьяр сали пекех, сăртра.

Анаткас, Виталие çеп-çемçе те сип-симĕс кавирĕ çинче ташлатса-вылятса ӳстернĕ Анаткас, çумĕпе шăнкăр-шăнкăр çырма юхса иртет. Самаях чăнкă çырансене, икĕ рет хире-хирĕç тăратнă салтаксем пек, ытама кĕмен йăмрасем хураллаççĕ.

Шĕпĕлти çулçăллă йăмрасем урамсенче кăна мар, пахчасенче те чылай. Анчах кусем лешсенчен, çырма хуралçисенчен, нумай хитререх, нумай капăртарах. Яланах касса, тирпейлесе тăнăран-и, хурăнсемпе хырсем пекех йăрăс та тӳп-тӳрĕ.

Пахчасем тенĕрен, мĕн-мĕн кăна çук-ши вĕсенче?! Кишĕрĕ-суханĕ, хăярĕ-помидорĕ, улми-çырли...

Лере, Анаткас хыçĕнче, — айлăм. Унта уяв кĕпи тăхăннă улăх варкăшать, карас куçлă кӳлĕсем çуталаççĕ. Акăшкӳль, Çатмакӳль, Хăнтăрлăкӳль, Хăмăшкӳль, Кукăркӳль, Таканакӳль, Кĕмĕллĕкӳль... Каласа пĕтерме те çук мар-и, тупата?! Вĕсенчен ирсеренех капрон евĕр çӳхе пăс йăсăрланса хăпарать. Савнине инçе çула ăсатакан хĕр тутăрĕ пекех хумлăн-хумлăн вĕлкĕшсе çĕкленет вăл. Çĕкленет те лăпкăн тĕлĕрекен çĕр çийĕпе шурă упалла упаленсе сарăлать. Хĕвел йывăç пĕвĕ çӳллĕш хăпармасăр та сирĕлмест вара.

Çĕрĕпе кăвайт умĕнче ыйхăласа ларнă вĕт-шакăр ачасем çăра тĕтре витĕр ялалла утаççĕ. Пĕрер уланкă е кăрттăш çип çине тирсе хулпуççи урлах çакса янă. Пуçĕсене, çывăрас килнине пăхмасар, çĕнтерсе таврăнакан салтаксем пек каçăртнă.

Малта, яланхи пекех, сарă çӳçлĕ имшеркке хĕрачине çавăтнă Шăкăлай мучи хăлаçлать. Хăй, сăмахне ăçтан тупса çитерет-тĕр, пĕр чарăнми калаçать. Таçта та пулнă вăл, темĕн те курнă. Шахтăра чух никампа та мар, Стахановпа ăмăртнă, вăрçăра, «ямпаралис вăрçинче», тăшман «киниралне» пăшалсăр-мĕнсĕрех тыткăна илнĕ, пĕччене-пĕччен упана хирĕç те тухнă...

Тухнă-и, тухман-и упана хирĕç, пĕлме çук, пĕр япала çеç пĕтĕм ялшăн паллă: старик сухалĕ кăвакарса сӳслениччен пурăнса та усал сăмахпа никам кăмăлне хăварман. Ĕçченлĕхĕпе вара сахал мар тĕлĕнтернĕ. Калăпăр, утă купаламалла е улăмури тумалла — кур, вăл сенĕкне йăтнă та уттара панă. Бригадир каласса та кĕтмен. Йывăç каскаламалла тесен-тĕк, хыпнă пуллине пăрахса хăварса чупĕ, пуринчен малтан çитсе тăрĕ.

«Сташирсене» (хăйпе пĕрле выртмана çӳрекен вĕт-шакăра çапла ят панă вăл) ертнĕ мучи утать-утать те сасартăк тăпах чарăнать. Йăли çапла ун: вут кăларса пынă çĕртенех «укçа ӳкерет». Хĕрри сăранланса çуталнă кĕсйинчен хăй пекех ватă чĕлĕмне туртса кăларать. Ăна вăл, ачашланăн, пĕр хушă аллинче çавăркалать, ӳпне тытса пуç пӳрнин сарăхса кайнă курпунлă чĕрни çинче тĕк-тĕк шаккать, хыттăн-хыттăн пусса, килте ӳстернĕ симĕс табакне тултарать. Унтан, шăрпăкне чарт! сĕрсе тивертет те, мĕнле чарăннă, çавăн пекех васкаса, çĕнĕрен талт-талт хăлаçлама пикенет. Кирза аттин çийĕннĕ кĕлисем çеç вĕлт те вĕлт çуталса илеççĕ вара.

— Ну, шĕшлĕ, миçе пулă тытрăн-ха паян? — шӳтлесе тĕксе илет вăл çавăнтах юнашар лĕкĕштетекен ачана.

— Виççĕ.

— Аван. А эсĕ? — çаврăнать теприн енне.

— Иккĕ пулмаллаччĕ те, пĕри тухса çитсен тарчĕ, — тавăрать лешĕ, ыйхăллă куçне йăваласа.

— Мĕн иккĕ пулмалли. Кĕçĕр вăл çĕрĕпех кăвайт умĕнче кĕççеленчĕ, пиçнĕ паранкă шырарĕ, — чĕнкĕртетет «шĕшлĕ».

— Трактористран та хурарах авă, — «шĕшлĕпе» пĕр майлă лартса хурать тепри.

— Мĕн эсĕ, кăркка, мана кăна чакаланнă тетĕн. Эп пĕччен пулман вĕт унта. Вальăпа. Кур, вăл та, ав, мĕнле, — кăмăлсаррăн мăкăртатать «тракторист».

Шăкăлай мучи ывăннă сăнлă мăнукĕ çине хĕсĕк куçĕсемпе ăшшăн пăхса илет те лĕх-лĕх-лĕх кулса ярать.

— Чăнах та иккен, — тет вара тăстарарах, хĕрачине пуçĕнчен ачашшăн сăтăркаласа. — Хăш вăхăтра çак териех вараланма ĕлкĕрнĕ-ха эс, хĕрĕм? Кай-кай-кай, Валюш, сана капла паллама та çук-иç! Ни вçать, ни прать, как ни на еç правус çинчи кăчакар. — Кулнипе ун ахаль те хĕсĕк куçĕсем пачах хупăнса лараççĕ.

 

Старик халь çут тĕнчере çук ĕнтĕ. Иртнĕ çул кĕчĕ вăл çĕре. Витали ун чух шăпах ялтаччĕ, отпуска таврăннăччĕ.

Куçĕсем шăвăçлана пуçланăччĕ пулин те, мучи ăна палларĕ. Типсе куштăрканă пӳрнипе вăйсăррăн сĕлтсе, хăй патне чĕнсе илчĕ те шăнарланнă аллине ун ывçи çине хучĕ.

— Сирĕн туйăра туса пулмарĕ ĕнтĕ, ачамсем. Уншăн айăп ан тăвăр. Лайăх пурăнăр, пĕрне-пĕри хисеплĕр. Этем телейĕ — юратура. Валюш, хĕрĕм, аннӳ çинчен ан та асăн. Тĕрĕс мар çулпа кайрĕ вăл. Аçу ятне вара ан ман. Нихăçан та, — терĕ йăвашшăн, калас тенине кана-кана вĕçлесе.

Мучи йĕпеннĕ куçĕсене хупрĕ те çут тĕнчепе яланлăхах сывпуллашрĕ. Ăна чыслăн тирпейлесе пытарчĕç. Пĕтĕм ялпа. Масар çине ватти те, вĕтти те пынăччĕ. Пуçне, хăй хушса хăварнă пек, Витали тăват-пилĕк çул каярахах парнеленĕ летчиксен кокардăллă карттусне тăхăнтарчĕç...

Ырă кăмăллă çынччĕ Шăкăлай старик. Çынна вăл нихăçан тивĕçсĕр кӳрентермен. Тивĕçлипе пулсан вара — чăт та тӳс, тустармаллипех тустаратчĕ. Анчах çилли хăйĕн вăраха пымастчĕ, çавраçил пек, часах иртсе каятчĕ. Пăсăрлантаратчĕ-пăсăрлантаратчĕ те: — Ну, юрĕ, ятлаçса çитĕ, усал çинчен калаçса çăвар тути сая ярар мар, — тетчĕ, çемçелсе. — Лар, туртса ярăпăр. Ку луччĕ усăллăрах пулĕ. — Енчĕкне сĕнетчĕ. Те леш киревсĕрлĕхе чăннипех манса, те манмасăрах, пачах урăххи çинчен сăмах пуçаратчĕ. Çавăнтах пĕр-пĕр шӳт тупса кăларатчĕ.

Çакнашкал уçă кăмăллă пулма ăна — халĕ паллă ĕнтĕ — пурнăç хушнă-мĕн, пурнăç. Чĕрине вăл çынпа юмахласа пусарнă. Хуйхи вара пĕчĕкех пулман. Ывăлĕ, пĕртен-пĕр ывăлĕ, вăрçăра çухалнă. Нумай та çапăçайман, хыпарсăр çĕтнĕ. Кинĕ, çамрăк та хитрескер, вăрах шутласа тăман — тытнă та ку таврана таçтан килсе çакланнă шукăль тумлă пĕр тачка арçынпа ерсе кайнă. Кăкăр çиекен ачине те шеллемен, пăрахнă та хăварнă. Çавна пула старик Вальăшăн аслашшĕ çеç мар, ашшĕ те, амăшĕ те пулнă. Вăл ăна, тертпе пулин те, ӳстернĕ. Хăшĕ-пĕрисем, хăйне хĕрхенсе, ачана усрава пама сĕнсен, аллине çеç сулнă: кирлĕ мар, хам пăхса çитĕнтеретĕп.

Калаçма юратакан Шăкăлай пулăç çут тĕнчере çук ĕнтĕ, çук. Апла пулин те, кăшт хăрăлтатарах тухакан сасси ун çак минутра та хăлхара. Вăл нихăçан та манăçăнмĕ, ĕмĕр тăршшĕпех юратнă юрă евĕр янăраса тăрĕ...

Валя иртнĕ çырăвĕнче старикĕн вилтаприне решетке тытса çавăрни çинчен пĕлтернĕччĕ. Тĕрĕс тунă. Ун пек çынсене решетке çеç мар, палăк лартмалла. Чăн-чăн палăк. Вĕсем ăна тивĕçлĕ.

Валя хăй те пулăçă-хĕрача мар ĕнтĕ текех, хĕрарăм-агроном.

Çапла, Валя халĕ арăм, Витали арăмĕ. Пĕлтĕр пĕрлешрĕç вĕсем, мучи вилсен. Тĕрĕссипе, çамрăксем унччен те уйрăм пулман-ха. Пĕрле ӳснĕ, пĕрле çитĕннĕ. Миçе каçа ăсатса, миçе ире кĕтсе илмен-ши ялта чух иккĕш! Нумай...

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн