Электронлă вулавăш

Анчах аякра-çке эсĕ, Валюша, питĕ аякра. Пăхсан та курăнмастăн, чĕнсен те илтместĕн. Сан пата пырас пулсан, самолетпа та яра куна вĕçмелле те, поездпа вара пушшех те вăрах каймалла. Эх, мăшăрлăх-тăванлăх — тунсăх хутаççи. Çынна эсĕ култаратăн-савăнтаратăн та, тилмĕртетĕн-тарăхтаратăн та.

Тунсăхлама Валя та тем териех тунсăхланă ĕнтĕ. Çавăнпа мар-и, çырăвĕсенче яланах пĕр юра, — тилмĕрӳ юрри. Кĕвĕçӳ те пулкалать. «Йăлтăркка куçлисемпе» «хитрĕ туталлисем» пирки кĕвĕçкелет вăл. Иккĕленет-иккĕленет пулмалла та: «Эпĕ сана шанатăп, эсĕ вĕсем хыççăн каймастăн», — тесе çырса хурать вара юлашкинчен, хăйне хăй лăплантарса.

 

Пĕлтĕрхи ăсату халĕ те куç умĕнче-ха. Кăсăкла пулса тухрĕ вăл. Малтанах Валя хăй хумханнине ним те палăртмарĕ: унăн-кунăн уткаларĕ, ахаль тăрасран тенĕ пек юрă ĕнĕрлекелерĕ. Пăхма Витали енне аслашшĕнни евĕр тăрăхларах хура куçĕсемпе çине-çинех пăха-пăха илчĕ-ха. Анчах чăрмав пуласса никам та кĕтмен-тĕр, никам та шутламан-тăр. Çав шутрах Валя хăй те.

Поезд хашлатса çитрĕ. Станцийĕ ку пысăках мар та, нумай тăмасть вăл кунта. Çавăнпа каяс çыннăн васкас пулать. Витали те ăсатакансемпе васкаса сывпуллашать. Пурне те алă парса тухнăччĕ ĕнтĕ, черет Валя патне çитнĕччĕ. Сăмах та калама ĕлкĕрейменччĕ-ха, уйрăлу сăмахĕ, лешĕ тахăш вăхăтра сикрĕ те мăйран уртăнчĕ. Вăйпа уйăрасран хăранă пек, хыттăн-хыттăн пăчăртаса тытрĕ. Нимĕн те чĕнмест хăй, нимĕн шарламасть. Пичĕпе хулпуççи çумне йăпшăннă та пĕчĕк ачалла мăш та мăш çеç сывлать. Пăравус кăшкăртса ячĕ.

— Хускалчĕ! Поезд хускалчĕ! — ăшаланаççĕ тăванĕсем. — Витали, юлатăн, поездран юлатăн!..

Анчах Валя никама та курмасть, никам ӳкĕтне те илтмест. Çилĕм пек çыпçăннă та аллисене вĕçертмест. Витали: «Çитĕ, пысăк çын-тăк, пысăк çын пул, ача-пăчалла ан хăтлан», — тесен тин пуçне çĕклерĕ.

— Каллех пĕччен тăратса хăваратăн, каллех умăмран çухалатăн... — Куçĕсенче ун çутă тумламсем йăлтăртатрĕç. — Татах ĕнтĕ çыру тăрăх çеç калаçасси юлать... — Унтан сăнĕ пăртак çуталчĕ те: — Юрĕ, — терĕ, кăмăлне хытарса, — кай. Мĕн чухлĕ тăрсан та, санăн пурĕпĕрех каймалла, вырăнăнта пулмалла. Чипер çит. Çыру çыр. Эпĕ ăна чăтаймасăр кĕтетĕп. Ак мĕнле кĕтетĕп! — Виталие тепĕр хут çине-çине хыттăн чуптурĕ. — Телейлĕ çул сунатăп.

 

Валя-Валюша!.. Мĕн тăватăн-ши, мĕн ĕçлетĕн-ши çак самантра, чунăм? Хирте пулĕ ĕнтĕ, тем анлăш уй-хирте. Кăлкан çӳçне вĕлкĕштере-вĕлкĕштере ывăна пĕлмесĕр чупатăн пуль. Аслаçу пек, пĕринпе калаçатăн-тăр, тепринпе. Хăшне йăпататăн, хăшне хăтăрса та илетĕн пулмалла.

Тăван уй-хир... Пуринчен ытла çумăр хыççăн илемлĕ вăл: халь çеç шыва кĕртсе кăларнă ача ӳчĕ пек çемçелсе хăпарнă, кăпăшка; ахаль те симĕс тутăрне, пушшех ешĕллетсе, хĕрле çавăрса çыхнă...

Таçтан катаран уçă çил варкăшса килет. Ытти чух ӳркенсе çех сулланкаланă тулли пучахсем, çакна çеç кĕтнĕ тейĕн, пуçĕсене чалтах тăратаççĕ, самантрах улшăнса, çĕкленсе каяççĕ. Вара тайкаланаççĕ те вайкаланаççĕ, кăмăлĕ туличченех хум кĕтĕвĕ чуптараççĕ...

Вĕçев училищине кайиччен Витали хăй те унта сахал мар ĕçленĕ: суха та тунă, акнă та. Каярах та, отпусксене таврăнсан, хăнана килнĕ-ха тесе айккинчен пăхса тăман. Кирлĕ-тĕк — комбайн çине ларнă е михĕсемпе кĕрмешнĕ. Ут-пӳре вĕри юн вылянă чух мĕн, ара, хăвна канлĕх тупаймасăр япăхса çӳрес-ха?!

Халĕ те кĕтет вăл çак вăхăта, куç пекех кĕтет. Унăн тăван ялта, тăван хирте, тăван тавралăхра пулас килет. Пуринчен ытла — Вали-Валюши çумĕнче. Нумай юлмарĕ ĕнтĕ, нумай мар. Пĕр-ик кунтан вăл отпуск илет. Тен, ыранах.

 

* * *

Витали куçне уçрĕ те хăраса ӳкрĕ: «Çывăрса юлнă вĕт эпĕ!..»

Ентĕ сиксе тăмах шутланăччĕ, вырсарникун иккенне тавçăрса илчĕ. Вара лăпланчĕ те вырăн çинче уçă куçпах ним хускалми выртрĕ.

Пӳлĕмре вăл пĕчченех. Игорь çук. Хулана кайнă пулас. Ĕнер çапла калаçсаччĕ.

Тулта янкăр уяр. Çавна пула пӳлĕмре те пăчă. Юрать-ха, чӳрече уçă.

Темшĕн кичемрех паян. Чĕре пушă. Темĕн çитмен пек, темĕн кирлĕ. Те отпуск паманран? Ĕнер комэска ăна тăхтама хушрĕ. Кайнă çынсем таврăнччĕр ĕнтĕ, тĕпĕр çур уйăх кĕт-ха, терĕ. Нивушлĕ çавăншăн? Пулма пултараймасть. Унашкал кулăшла кӳренме çарта пĕрремĕш кун мар вĕт... Тен, Игорь, ăшаланма юратакан вĕтĕрти Игорь, килте çукран? Апла тесен — каллех: хулана вăл Виталисĕр пĕр хут кăна каймасть... Мар, салтавĕ урăххинче. Анчах мĕнре-ши?.. Э, ăнланчĕ, ăнланчĕ! Юрă, юрă кирлĕ-мĕн ăна! Лешĕ, хăнăхни, куллен итлекенни...

Стена çинче, шăп та шай ун пуçĕ тĕлĕнче, «мулкач» сиккелет. Кантăк мулкачĕ. Вăхăт-вăхăт вăл, мана хăвала-ха, тытайăн-и, тенĕн, йĕкĕлтесе, пĕр вырăнта тĕпĕртетсе тăрать, вăхăт-вăхăт, калăн, ăна чăннипех те йытăпа пăскăртаççĕ, кĕтесрен кĕтесе анăш та тăвăш вирхĕнет.

Тем териех кĕтрĕ пулин те, юрă сасси илтĕнмерĕ. Ним тума аптранă Витали ирĕксĕрех пӳлĕмре илĕхекен çав йăлтăркка çутта пăхма пуçларĕ. «Тĕлĕнмелле, хăвăртлăхĕ мĕнлерех-ши унăн? Пысăк пуль. Тĕнче уçлăхне яракан ракетăсеннинчен те кая мар-тăр...» Унтан, шухăшне улăштарса: «Эккей, тупрăм пуç ватмалли. Мĕн супатăп-ха çавăнпа, мĕне кирлĕ вăл? Луччĕ тумланас та шыв хĕррине анас, хĕвел çинче пиçсе».

Вăл, наянăм сирĕлтĕр тенĕн, яшт сикрĕ те тăрса ларчĕ. Урайне икĕ çыру лаплатса ӳкрĕ.

Витали чи малтан конвертсăррине тытрĕ. Куна Игорь çырнă. Йăли çапла вĕсен: кам ăçта каять, çыру çырса хăварать.

Игорь ăна, ыйхă патшине, выçă тăратса хăварас мар тесе, апат столовăйĕнчен килех илсе килсе хăварнă-мĕн.

Юлташĕн çырăвне вуласа тухрĕ тĕ ирĕксĕрех кулса илчĕ: килĕшӳллĕ çырнă, шельма... Ку камран-ши тата? Вальăран иккен. Хулăн çакланать те, тем çырать ĕнтĕ. Васкаса уçрĕ, тӳп-тӳрĕ шăрçаланакан йĕркесем çине тăрăнчĕ.

Арăмĕ нумаях пулмасть Мускава çитсе килне иккен. Иртнĕ çул пысăк тухăçлă тырпул çитĕнтернĕшĕн янă ăна унта. Пĕччен мар, паллах, çынсемпе. Ял çыннисемпе.

Витали вулать-вулать те чарăнса тăрать: мĕн ку?! Хăйне хăй шанмасăр, çав вырăна тепĕр хут йĕрлесе тухать. Çапла, тĕрĕсех: «Пĕлетĕн-и, Виталий, манăн çухалнă атте тупăнчĕ», — тенĕ çырура. Хăçан, мĕнле майпа?! Халĕ ăçта вара вăл? «Эпĕ Мускавра чухне килнĕ ун çырăвĕ. Хамăннипе пĕрле ăна та чиксе яратăп. Вула, пĕл. Пурăнма вăл санран инçе мар пурăнать пек туйăнать. Астăватăн-и, эсĕ мана шурă чиркӳлле мадьяр ялĕнче яланах «Далеко-далеко...» юрра юрлаттараççĕ, тесе çыраттăнччĕ? Шăпах çавăнта. Эсĕ ун патне кайса курма та пултаратăн. Май килсен, тăрăш...»

Тăваткăл куçлă тетрадь листисем çине çырнă тепĕр çырăвне. Пурĕ вунă листа. Кашнинех çӳлтен пуçласа аяла çитиччен йĕр хăвармасăр тултарнă.

«Хаклă çемье, хаклă тăван-хурăнташ, хаклă ялйыш! — пуçланать çыру. — Килте кам пуррипе çуккине те пĕлейместĕп, çавăнпа пурсăр ятăрпа çырма тивет. Çапах та шутлатăп, çак хыпар кам аллине лексен те, мана хирĕç ответ парĕ, тетĕп...»

Витали вулать. Акă пĕр листи пĕтрĕ. Кĕçех тепри вĕçленчĕ. Вулать, вулать...

Çырăва пĕтĕмпех вуласа тухнă. Витали ларать. Тарăн шухăша путса ларать вăл. Ун умĕнче — çухалнă çын кун-çулĕ. Нумай терт, хĕн-асап курнă-тӳснĕ этем кун-çулĕ...

 

Белорусси, вăрманлă-шурлăхлă Белорусси...

Акă темиçе талăк ĕнте вĕсем, арканнă чаçсенчен пĕр ушкăна пухăннă салтаксем, çăтăр-çăтăр йӳçсе тăракан мăк пăттиллĕ шыва çăрса, йывăçсен хӳттипе пытанса-йăпшăнса, тухăçалла утаççĕ. Тĕрĕсрех, утмаççĕ, — куçаççĕ, шăваççĕ. Выçă хăйсем, канман, çывăрман...

Ушкăна ăнсăртран çеç чĕрĕ юлнă çамрăк летчик ертсе пырать.

Летчик ушкăн çумне эрне каярах хутшăнчĕ. Акă еплерех пулса иртрĕ ку. Пирĕн икĕ истребитель фашистсен самаях йышлă отрячĕпе тытăçса кайрĕ. Вăй тан маррине лайăх курчĕç пулин те, совет летчикĕсем пăрăнма шутламарĕç. Вĕсем, ăста çаврăнкаласа, виç-тăват «мессершмидта» та çунтарса ячĕç. Анчах хăйсем те хăталаймарĕç. Малтан пĕрне вут явса илчĕ, унтан — теприне. Малтанхи çаплипех ӳкрĕ. Иккĕмĕш летчик, çулăмне сӳнтерес тесе, самолетне аялалла та хыттăн ярса пăхрĕ, çӳлелле те. Мăкăрланса çунакан самолет çаплах сӳнмерĕ. Вара пăртакран унран хура пăнчă уйрăлчĕ. Нумайччен анчĕ вăл. Вăрман çине çитеспе тин парашют уçăлса кайрĕ. Сывлăшра айăн-çийĕн варкăшакан «мессершмидтсем» ăна, вăрăм черетсемпе çине-çинех печĕç пулин те, тивĕртеймерĕç. Çĕр çине вăл тĕрĕс-тĕкелех анса ларчĕ...

Летчикăн хăйпе пĕрле картти те, компасĕ те пур иккен. Çавсене пула вăл кĕçех ушкăнăн командирĕ пулса тăчĕ: пурте ун сăмахне итлеççĕ, кашниех мĕнпур ыйтăва унпа сӳтсе явать, канашлать.

Малтанах летчик шурлăхлă вăрман тăрăх тухăçалла утакансене хăйсем ăçтине ăнлантарчĕ. Эсир, терĕ, Молодечнăран иртнĕ, Минок тĕлĕнче. Кунтан вăл сылтăмра. Пирĕннисем халĕ Борисов патĕнче çапăçаççĕ. Унта вĕсем нимĕçсене тытса чарма тивĕçлĕ. Чараççех! Мĕншĕн тесен паян ирхине летчик Орша таврашĕнче хамăрăннисен пысăк çар ушкăнне хăй куçĕпе курнă. Апла пулсан вĕсен, вăхăтлăха тăшман территорине пӳлĕнсе юлнăскерсен, ним тăхтаса тамасăрах çавăнта васкамалла.

Пĕр кун утать ушкăн, тепĕр кун. Çĕрле те чарăнмасть, кăшт канать те каллех вăрăм çула кĕскетме пикенет...

Улттăмĕш кун вĕçленсе килет. Кăвар евĕр хĕрелсе хĕвел анать. Унăн йăлтăркка пайăркисем йывăç тăррисене юлашки хут çемçен лăпкаса çупăрлаççĕ те, кун çутипе сывпуллашса, сивĕне пуçланă сывлăшра шыв кăпăкĕ пекех хăвăрт сӳнсе çухалаççĕ...

— Канатпăр, юлташсем, — тесе малта утакан летчик чарăнса тăрать. Çавăнтах карттине туртса кăларать, хăй умне сарса хурать. Пурте ун тавра пухăнса лараççĕ.

Пĕр хушă вăл нимĕн те шарламасть, кăранташне çеç темĕнле пăшăрханнăн унăн-кунăн шутаркалать. Унтан пуçне çĕклет те:

— Халиччен аван килтĕмĕр, шăв-шавсăр. Кĕçĕр вара унсăр иртмест пулмалла, — тет, хăрушлăх пуррине асăрхаттарса. — Çак шоссе урлă каçса каймалла пирĕн. Унта, паллах, фашистсем. Çавăнпа пирĕн чи малтанах çав çула кайса тĕрĕслемелле. Кам пырать манпа?

— Эпĕ.

— Эпĕ, — илтĕнчĕç сасăсем.

— Эсир канăр. Эпир, ак, унпа каятпăр, — кăтартать вăтам пӳлле, тĕреклĕ шăмшаклă салтак çине. — Сирĕн винтовка çеç, унăн, ав, автомат. Хушамат мĕнлеччĕ-ха сан, юлташăм?

— Григорьев.

— Яту?

— Сантăр. Вырăсла Саша.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн