Электронлă вулавăш

— Кайрăмăр, эппин, Сантăр.

Разведка летчик шутлани тĕрĕс пулнине çирĕплетрĕ. Шоссе тăрăх, чăн та, машинăсемпе мотоциклсем татти-сыпписĕр чупаççĕ, çуран утакансем те сахал мар. Кусемсĕр пуçне, çулăн кашни çĕр-çĕраллă метрĕнче часовой тăрать.

— Каçса кайма çăмăл мар, йывăр, çапах та каçасах пулать, — хăйпе хăй калаçса илет летчик, ушкăн патне каялла таврăннă чух.

Вырăнтан вĕсем сĕм-çĕрле хускалчĕç. Пăртакран моторсем кĕрлени илтĕне пуçларĕ, унтан йывăçсен хушшипе фара çутисем курăнса кайрĕç.

— Пĕрле пулăр, — илтĕнчĕ летчик сасси. — Пурте пĕр вăхăтра каçатпăр.

Кузовĕсене брезентпа витнĕ машинăсен самаях пысăк колонни вашлатса иртрĕ, ун хыççан пĕртен-пер çын ларнă сăпкаллă мотоцикл çар-çар-çар çарăлтатрĕ. Вара тавралăх самантлăха шăпланса юлчĕ.

— Кайрăмăр, — аллипе сулса паллă пачĕ летчик. Хăй пуçне чикрĕ те малтан вирхĕнчĕ, ыттисем ун хыççăн ыткăнчĕç.

Ĕнтĕ каçса çитнĕччĕ, ĕнтĕ пурте ассăн сывланăччĕ, сасартăк çул çинче автомат çатăртатма тытăнчĕ. Ăна кура тепĕр часовойĕ те пеме пуçларĕ. Юнашарах нимĕçле хăнкăл-хăнкăл калаçни илтĕнсе кайрĕ. Командирĕ пулмалла, салтакĕсене тем хушса, хыттăнах ятлаçса илчĕ. Кĕçех çĕрлехи вăрманта хура мĕлкесем чупкала пуçларĕç.

— Хэндэ хох! — çухăрса ячĕ çавăнтах çурăк саслă пĕр нимĕçĕ.

— Хэндэ хох! — ун хыççăн кăшкăрчĕç ыттисем.

Вара ирĕксĕрех перкелешӳ пуçланса кайрĕ. Ши! те ши! шăхăраççĕ пульăсем. Чăк! та чăк! пыра-пыра тăрăнаççĕ вĕсем йывăç çумне. Ах! та ох! йынăшаççĕ аманнисем.

Кĕске черетсемпе перекен Григорьевăн кĕтмен çĕртенех йăнн туса кайрĕ пуçра, хăлха таврашĕнче темĕн хыттăн пĕçертсе илчĕ. Астăвать-ха, ун хыççăн та печĕ вăл. Çине-çинех печĕ. Унтан...

Ăçта тата мĕн хушă выртнă — паллă мар. Тăн пĕр кивĕрех сарайра килсе кĕчĕ. Пуç чăтма çук ыратать, ĕçес килет... Мĕн пулнă, ара? Тумĕ те, алли-ури те йăлтах юнпа пĕвеннĕ... Тăма хăтланчĕ. Куçĕ хуралса килчĕ те, çĕнĕрен тĕшĕрĕлсе анчĕ.

Каллех ăнланмалла мар сăмахсемпе хăнкăл-ханкăл калаçни илтĕнчĕ. Çав самантра алăк уçăлса кайрĕ те сарайне тăсланкă нимĕç кĕрсе тăчĕ. Ун хыçĕнчен тата иккĕн. Иккĕшĕ те автоматпа.

— Встайть! — кăшкăрса ячĕ тăсланки кĕнĕ-кĕменех. — Не витьш, кто пришоль?! — Таплаттарса пычĕ те таканлă аттипе çурăмĕнчен кӳплеттерчĕ. — Свинья...

Йывăр аманнипе аран çеç силленкелесе тăракан Григорьева допроса илсе кайрĕç. Ыйтрĕç, хĕнерĕç. Каллех ыйтрĕç, каллех хĕнерĕç.

— Десант?

Вăл нимĕн те шарламарĕ.

— Партизан?

Каллех нимĕн те тавăрса каламарĕ. Çакăнтан вара Шăкăлай мучи ывăлĕн тăван çемйипе çыхăну яланлăхах татăлче. Çакăнтан пулăçă-старик унăн хыпарне хăй çĕр айне кĕриччен те пĕлеймерĕ...

Ăна лагерьтен лагере куçарчĕç, пĕр çĕртен тепĕр çĕре сĕтĕрсе çӳрерĕç. Темиçе хутчен те тарма хăтланса пăхрĕ вăл — усси пулмарĕ. Кашнинчех тытрĕç те вĕлерес пек хĕнерĕç, йывăртан йывăр ĕçсемпе тертлентерчĕç... Юлашкинчен — Венгри. Чул кăларттараççĕ.

Лагерьте венгрсем те сахал мар. Вĕсенчен хăшĕсем партизан, теприсем подпольщик пулнă. Çавсем каланă тăрăх, ку чула крепость тума кăларттараççĕ. Будапештăн сылтăм пайĕ — Буда текенни — сăртлă-туллă. Унта авалтанпах крепость. Халĕ гитлеровецсемпе Хорти хӳрешкисем, Совет Çарĕ хĕссе килнине курса, ăна çĕнĕрен çирĕплетме шутланă-мĕн...

Тыткăнрисем хушшинче сарлака çамкаллă та хура кăтра çӳçлĕ венгр та пур. Çулĕпе вăл вăтам çулсенче. Анчах питĕ те чĕмсĕр хăй. Çынна пысăках мар çаврака куçĕсемпе шăтарас пек пăхать. Çавна пула ăна пĕр-пĕр сутăнчăк теме те пулать. Анчах Лайош никама та сутма шутламан иккен. Вăл, Чепельти рабочисен вăрттăн организацине ертсе пынăскер, ун чух пачах урăххи — чĕр тамăкра асап куракансене çăласси — пирки шухăшланă-мĕн...

Яра куна нӳрлĕ шахтăра ĕçлесе чĕмрен кайнă Григорьев теттĕм баракăн хуралса тĕссĕрленнĕ нарĕ çинче выртать. Шухăша кайнă хăй. Ял, çемье асран тухмасть. Акă кĕреçе сухаллă ашшĕ акă йăрăс та çырла çеçки пек сăн-питлĕ арăмĕ... Пурте, пурте куç умĕнче. Арăмĕ унран йывăрлă юлчĕ. Ачине çуратайрĕ-ши? Мĕн ача-ши? Çапла шухăшласа выртнă вăхăтра туять ăна такам аякĕнчен тĕртет. Куçне уçать — ун умĕнче Лайош тăрать.

— Çывăрма пуçланăччĕ-и, элле? — ыйтать, айăплăн кулса.

— Çук-çке. — Григорьев тăма хăтланать. Анчах Лайош ăна тăратмасть.

— Выртах, кирлĕ мар, — хуллен пусать хулпуççийĕнчен. Унпа пĕрле хăй те пĕшкĕнет. — Кĕçĕр пире Германие ăсатмалла. Çур çĕр иртсен пулмалла çакă. Çул çинче тарма май пур. Мĕнле шутлатăн?

— Тарма? Ну!..

— С-с... Хытă ан шавлаш, шăппăнрах. Тĕрлĕ кăмăллă çын пулма пултарнине лайăх пĕлетĕн вĕт, сыхланарах. — Унтан хăлха патнех çывхарать те: — Лешĕ, эпир хурса янă мина, лере пит лайăх майланă, — пăшăлтатать хавассăн. — юлташсем çапла пĕлтерчĕç. Уншăн вĕсем чĕререн тав тăваççĕ.

— Çапах та, мĕнле тарăпăр-ха эпир? — Лайош каланине итлесе пĕтернĕ-пĕтерменех чăтаймасăр ыйтать Сантăр.

— Ан васка, пĕтĕмпех ăнлантарăп. Будапештран иртсен, çул пĕр çĕрте авăнкăç. Поездсем унта хăвăртлăхне яланах чакараççĕ. Пирĕн шăпах çавăнта сиксе юлас пулать.

— Вакунран мĕнле тухăпăр? Алăксемпе чӳречесене питĕрсе лартаççĕ-çке-ха...

— Алăксем, чăн та, питĕрĕнчĕк пулаççĕ. Унсăрăн юрамасть. Чӳречесем — ячĕшĕн çеç. Çапла калаçса татăлнă. Ăнлантăн-и?

— Пĕтĕмпех анлантăм.

— Апла-тăк — хатĕр пул.

Çĕрле вĕсене чăнах та урама хуса кăларчĕç.

Прикладсемпе çапа-çапа васкатаççĕ. Кĕçех вакунсем çине хăваласа хупрĕç те алăксене шăлт-шалт питĕрсе илчĕç.

Григорьев Лайошпа пĕр вакуна лекрĕ. Куншăн вăл тем териех савăнчĕ. Пулма ун, паллах, шанчăклă çыннисем ытти çĕрте те пулнă-ха. Çапах та хăйпе пĕрле аванрах.

Поезд ниçта чарăнмасăр ыткăнать. Таçта анăçалла, никам нимĕн пĕлмен çĕрелле васкать вăл...

— Хатĕрленетпĕр, — пĕлтерет Лайош кайсан-кайсан. — Кунта пире партизансем кĕтсе тăраççĕ, — асăрхаттарать тепĕр хут.

Тормозсем сăтăрăнса чăшăлтатни илтĕнчĕ. Темиçе минут каярах кăна çил кăларса ыткăннă поездăн хăвăртлăхĕ сасартăках чакса ларчĕ. Тепĕртакран вăл чуман лаша пек аран çеç куçакан пулчĕ.

— Кайрăмăр!

Тыткăнрисем — çук, тыткăнра мар ĕнтĕ вĕсĕм текех! — чӳречерен йăраланса тухаççĕ те çĕрелле сикеççĕ. Пĕрин хыççăн тепри, виççĕмĕшĕ...

— Часрах, юлташсем, часрах! — васкатать Лайош. — Поезд кĕçех çĕнĕрен хытă кайма пуçламалла. Тухнисем, тӳрех вăрманалла чупăр!

Черет Григорьев патне çитрĕ. Вăл пĕтĕм вăйне пухса туртăнчĕ те пуçне тăваткăл шăтăкран кăларчĕ. Ирĕклĕх!.. Акă епле пулать иккен вăл, ирĕклĕх: лăпкă, тӳлек каç, тӳпере пин-пин çăл-тар... Паçăр та, вакунсем çине тиеннĕ чух, çутçанталăк çакнашкалах пулнă пулĕ те, Сантăр ăна — çак ырлăхпа çак илеме — ун чух туйман, асăрхаман. Халĕ, мĕнле сарлака та ирĕк халĕ çут тĕнче!..

Вăл чӳречерен васкаса тухрĕ (ун хыçĕнче çынсем тата пур-ха), ним тăхтаса тăмасăр, аялалла чăмрĕ.

Этем тени — тĕк мар, ик-виç метр çӳллĕшĕнчен анма ăна пурĕ те темиçе çеккунт çеç кирлĕ. Анчах хальхинче ун пек пулмарĕ. Сантăр вĕçет-вĕçет, анать-анать, çаплах анса çитеймест. Мĕн тамаши ку? Ак эсрелĕ!.. Çурăм хыçĕнче темĕн çурăлчĕ, темен чарăлтатрĕ. Вара тин вăл, стена çумĕпе сăтăрăнса, çĕрелле анса кайрĕ...

Малалла мĕн пулса иртнине астумасть. Куç умĕнче пурĕ те вакун кустăрмисем хăрушшăн вĕлтлетсе иртни çеç тăрса юлнă...

Ыттине астума вăл пултарайман та. Çĕтĕк фуфайка чӳрече таврашĕнче тăсăлса тăнă темĕнле тимĕре çакланнă. Çавна пула лайăх сикеймен. Хирĕнкĕллĕ ӳкнипе ун çурăм шăмми аманнă тата сылтăм ури кустăрма айне пулнă...

 

Тыткăна лекнисене Германие илсе каякан поезда ыттисемпе пĕрле Анита та кĕтнĕ. Партизансен отрядĕнче вăл иккĕмĕш çул çапăçнă. Çак хушăра тава тивĕçлĕ ĕçсем сахал мар тума ĕлкĕрнĕ.

Пуринчен ытла хĕр разведкăна çӳреме юратнă. Хăшпĕр чух, командовани хушсан, эрни-эрнипе е уйăхĕпех нимĕç офицерĕсем хушшинче варкăшнă. «Фюрера чун-чĕререн парăннă», уншăн «пурнăçне те пама хатĕр» хĕре курсан (о, мĕнле çамрăк та хитре вăл!), лешсен сĕлекисем юхса аннă çеç мар, кăмăлĕсем те укăлча хапхи пекех уçăлса кайнă. Вара вĕсем хăйсен ĕçĕ-хĕлĕпе шухăш-кăмăлне пытарса тăман.

Хĕр «сĕрекинчен» самаях пысăк чинлисем те хăтăлайман. Çав шутрах — СС полковникĕ те.

Пĕтĕм Будапештшăн аслати те çиçĕм пулнă полковник.

Пĕррехинче Анита ăна хула тулашĕнче «уçăлса çӳреме» сĕннĕ. Лешĕ малтанах килĕшесшĕн пулман, вăхăт çук, ĕç нумай, тесе сăлтавлама пахнă. Анита лăпланман, çине-çинех хистенĕ, ӳпкелешнĕ те. Епле семçелме-ха кун пек чух арçын чĕри?! Çитменнине, хĕрĕ, хĕрĕ мĕнлерех те!.. Вара вĕсем çăмăл машина çине ларнă та çывăхри вăрмана вĕçтернĕ. Лере «тимĕр полковник» кабинăран та тухма ĕлкĕреймен, партизансен чăпти ăшне кĕрсе те ӳкнĕ...

...Поезд хашкаса иртнĕ чух Анита чугун çул çывăхенчи тарăнах мар шăтăкра ларнă. Сасартăк вăл такам йынăшнине илтнĕ. Вара тӳрех ун патне ыткăннă. Юн юхтарса выртакан çынна курсан, нумай шутласа тăман, тытнă та çийенчи кофтине чар! çурнă, унпа лешин суранне хыттăн туртса çыхнă. Ку кăна çитмен, юбкинчен те тата-тата илме тивнĕ. Хăй, тĕрĕссипе, аялти кĕпе вĕççĕн çеç тарса юлнă. Юна юхма пурпĕрех чарнă-чарнах.

Вăл Лайошпа ытти партизансене шыраса, аманнă Сантăра йăтса, вăрманалла утнă...

 

Тăн талăкĕ-талăкĕпе аташса выртнă хыççăн тин килсе кĕчĕ.

Тап-таса пысăках мар пӳлĕм. Ăна пĕтĕмпе тенĕ пекех чечексемпе тултарнă. Хăй вăл шап-шурă вырăн çинче выртать. Мĕнле-ха капла?..

— Ăçта эпĕ?

Çакна Сантăр хăйĕнчен çеç ыйтасшăнччĕ, анчах хыттăнах тухса кайрĕ.

— Ан кулянăр, шанчаклă çĕрте, — илтĕнчĕ çемçен те ĕнентерӳллĕн каланă сасă. Ун умне çап-çамрăк хĕр пырса тăчĕ. — Ну, здравствуйте — терĕ вăл, вырăс сăмахĕсене чĕлхе туянакан ача пек хуçкаласа. Калаçнă май сăнĕ ун çуталнăçем çуталса пычĕ.

— Çапах та, ăçта вара эпĕ? — тепĕр хут ыйтрĕ Григорьев, хĕр сывлăх суннине хирĕç тавăрнă хыççăн.

Вара Анита унпа юнашар ларчĕ те мĕн пулса иртнине пĕтĕмпех каласа пачĕ.

— Халĕ эсир пирĕн килте, — хушса хучĕ вăл. — Пĕр хушă сана вăрмантах усрарăмăр, мĕншĕн тесен кунта ун чух гитлеровецсемччĕ-ха. Каярах çакăнта куçартăмăр.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн