Электронлă вулавăш

— Эпир ун çинчен калаçман.

— Семен Андрейч каланă пек пулсан улмуççи турачĕсем сыпăннине тĕрĕслеме вăхăт çитнĕ. Эсĕ ун пирки ан ман, Леша. Çын шанни питĕ хисеплĕ япала. Вĕсем ав сана шаннă.

— Манмастăп, анне.

Амăшĕн сăмахĕсемшĕн темĕн пекех савăнмалла, анчах Çĕпĕре каяс текенсен инçе çула тухма вăхăт питĕ хăвăрт çывхарать. Улмуççисене Наталипе иккĕшĕ пĕрлех тĕрĕслерĕç. Йывăçсем тăрăх чĕрĕ сĕткен чупни паллă: турат хупписем симĕсленеççĕ, çулçă папакĕсем пысăкланаççĕ.

— Эх, Леша, кунтах пурăннă пулсан сан ятупа кăна чĕнĕттĕм çаксене! Пан улмийĕсене те иксĕмĕр пĕрлех çиеттĕмĕр пуль... Эсĕ мана ăсатма пыратăн-и?

— Пымасăр, Натали!

— Тен, ĕмĕрлĕхех уйрăлатпăр, Леша?

— Аплах ан кала-ха, Натали. Пирĕн пурнăç пуçланать кăна.

— Вырсарни кун çула тухатпăр.

— Мĕнпе?

— Канаша çитиччен лашапа кӳршĕ ăсатать. Аттепе ачаранах пĕрле ӳснĕскер. Вăрçăра сылтăм хулне çухатнă. Микулсем — автобуспа.

Канашра Çĕпĕре куçса каякансем пурте пухăнаççĕ. Унтах Иĕпреç енчен Натали кукашшĕн çемйи пырать. Унтан — поезд çине. Вара сывă пул, Чăваш çĕрĕ-шывĕ!

Каçхине Натали амăшĕ ялти темиçе çывăх çынна чĕнсе сывпуллашу ячĕпе пĕчĕк ĕçкĕ турĕ. Наталие пĕрле вĕренекенсем шăмат кун шкулта ăсатрĕç. Директор ăна çĕнĕ çĕрте те ăнăçӳсем сунса пĕчĕк радиоприемник парнелерĕ. Юлташĕсем альбомсем, кĕнекесем, хĕр ача япалисем пачĕç. Краскова та чĕнчĕç çав ĕçке. Анчах вăл Наталипе калаçса унта кĕмерĕ. Иккĕшĕ вара çынсен куçĕсене курăнса ларма аван мар тесе урамра мар, пахчара, улмуççи тĕмĕсем хушшинче ятарласа пĕр каç валли вырнаçтарнă хăма сак çинче, юлашки çĕре ирттерчĕç.

— Хамăр пахчара сан çумна тĕршĕнсе кашни йывăç мĕнле сывланине, кашни кăпшанкă мĕнле чупнине, кашни кайăк мĕнле юрланине туйса та курса тата итлесе ларас килет... Санăн, Леша?

— Кĕмĕл шăнкăрав пек сассуна çеç итлес килет манăн.

Çурхи каçсем сулхăнрах пирки вĕсем малтанах ăшăрах тумланма калаçса татăлнăччĕ. Çавăнпа Красков хулăн пиншак, карттус тăхăнчĕ. Натали те çăм кофта тăхăннипе çеç çырлахман, ăшă тутăр та çыхнă, çӳхе пальто та уртнă.

Çĕрĕпе тенĕ пекех хĕр ача пальтовĕпе пĕркенсе ларчĕç. Красков хăйне тинех хăюллăнраххăн тытрĕ. Пуçне Наталин вĕри пĕççисем çине хучĕ те кĕлеткипе урине сак вĕçнелле тăсса хăйĕн пичĕ патнелле пĕкнĕ хĕр ачан пуçĕнчи тутăр айĕнчен тухса аялалла усăннă çӳç пайăркисемпе вылярĕ; унтан Натали пуçне тата хытăрах пĕкнĕрен çав сарă çӳç пайăркисем хăйсемех унăн çамкине, пит çăмартийĕсене, янахне сĕртĕнсе кăтăклантарчĕç. Хушăран хĕр хăйĕн хĕрлĕ сăнĕпе Красков питнех сĕртĕнет, тути те унăн тутине тивет, анчах йĕкĕт хăйне лăпкăн тытма тăрăшать, аллисене ирĕке ярса юлашки каç хĕр ачана кӳрентересрен шикленет. Таса чунлă хĕр ачапа çӳренĕ вăл, чăн малтан çав тасалăх илĕртнĕ ăна, халĕ те илĕртет. Çав тасалăха ялтан та кăларса ярас килмест унăн, анчах куна пурнăçлама унăн вăйĕ çителĕксĕртерех-ха, çавăнпа ку ĕçе татăклăн хутшăнаймасть те вăл. Пăртакран вĕсем хăйсен вырăнĕсене улăштараççĕ: Красков пуçне хĕр ача пĕççисем çинчен çĕклет те тăрса ларать, вара хăйĕн чĕркуççийĕсем çине Натали пуçне майлаштарать, хĕр ача урисене çĕр çинчен çĕклесе сак çине хутлатса хурать. Хальхинче йĕкĕт пуçне çамрăк хĕр сăнĕ патнелле пĕкет, унăн сарă çӳç пайăркисене çепĕççĕн ачашлать, пуçне хытăрах пĕксе вăл та пичĕпе Наталин шурă çамкине, кăвар пек вĕри пит çăмартийĕсене, юнпа тулнă çӳхе тутине сĕртĕнет. Аллисем пĕр-пĕринпе пĕрлешсе пĕрре пушанаççĕ, унтан каллех чăмăртанаççĕ. Сăмахсем çеç илтĕнмеççĕ пахчара, вĕсене çамрăксем пурне те е маннă, е ăшĕсене çăтса янă тейĕн. Наталин пысăк хура куçĕсемпе Лешăн хăмăр куçĕсем çеç пĕр-пĕринпе сăмахсăрах пĕр чарăнмасăр ăшшăн калаçаççĕ. Пăлханаççĕ те вĕсем, хурланаççĕ те; хавхаланаççĕ те куçсем, тунсăхлаççĕ те. Сасартăк Натали пуçне çеклерĕ те, чĕлхи çĕтменнине палăртса, йĕри-тавралла сăнаса пăхса кăшкăрнă майлах каларĕ:

— Тул çутăлать, Леша!

— Çутăлать... — Икĕ çамрăк пĕр-пĕрне хыттăн ытамласа илчĕ те чĕрисем пăлханчăклăн кăлт-кăлт тапнине итлесе пĕр хушă ниçталла хускалмасăр ларчĕ.

— Тăратпăр-и? — шăппăн ыйтрĕ Натали.

— Тăратпăр, — терĕ Красков. Харăсах сак çинчен çĕкленчĕç.

— Паян сана ăсатнă чухне тепре тĕл пуличчен, Натали!

Тек тăмарĕç — вăхăт кĕтмест. Красков пахчаран тӳрех ыраш уйне тухрĕ, Натали ăна пăхса тăчĕ-тăчĕ те куçĕнчен юхса аннă куççульне шăлса типĕтмесĕрех кил карти алăкĕ еннелле чупнă пекех утрĕ.

Çутăлса килекен çĕнĕ кунра хăй кама ăсатма каясса амăшĕнчен пытармарĕ Красков.

— Мĕнпе каяççĕ? — ыйтрĕ амăшĕ.

— Лашапа.

— Ăçта çитесшĕн эсĕ?

— Канаш çулĕ çине тухиччен.

— Эсĕ хăвăн юлташу Микул çинчен те ан ман-ха, миçе çул шкула пĕрле утрăр.

— Халĕ, кăшт тăхтасан, шăпах ун патне каятăп эпĕ. Вĕсемпех Канаш çулĕ çине те çитетĕп. Автобус çине ларма вĕсен район центрнех кайма тивет.

— Ну, каях эппин, ывăлăм. Текех пĕчĕк ача мар — кăçал вуннă пĕтеретĕн. Пурнăçра хăвăн пуçупа ытларах шутламалла пулать.

Чăнах та Микулсен урапи çине ларса тухрĕ вăл ялтан. Икĕ ял çулĕ пĕрлешнĕ тĕлте юлташсем пĕр-пĕрне ыталаса сывпуллашрĕç.

— Ну, Микул, Çĕпĕр çулĕ саншăн аслă пултăр.

— Тăван енрен пирĕн пек ан сивĕн эсĕ, Леша, — чĕтрекен сассине юри хаваслă пек кăтартасшăн пулса сĕнчĕ Микул, унтан çывăхри айлăмалла анса çухаличченех аллине сулса пычĕ.

Тепĕртакран кӳршĕ ял енчен те лаша килни курăнчĕ. Хуçи ăна чуптармасть, ерипен уттарать. Каярахпа пĕлчĕ Красков: тăван вырăнсене лайăхрах асра хăварма юри уттарма ыйтнă иккен Натали, амăшĕ Йĕпреç енчен çакăнти инçете качча килсе юратнă упăшкипе сахал пурăннăшăн хурланса куççульленнĕ куçĕсемпе нимĕнех те асăрхаса юлайман. Хĕрĕ: «Леша кĕтет», — тесе аллинчен кăлт! тĕксен çеç куççульне йăпăр-япăр шăлса типĕтнĕ. Ара, юратнă упăшкинчен юлнă пĕртен-пĕр хĕр ачин çывăх тусĕ-çке вăл. Краскова пурте хапăл пулчĕç.

— Лар, Леша! — хăйпе юнашар аллипе тĕллесе кăтартрĕ Натали.

Çул çинче çапах та кашни хăйĕн шухăшне шухăшларĕ, çавăнпа пĕр-пĕрне пăт-пат çеç сăмах хушкаларĕç. Наталисен кӳрши, лавçă, сарлака хул-çурăмлă, анчах хăрах хуллă çирĕп арçын, Красков еннелле çаврăнчĕ те ăна тахçанах пĕлнĕ пек сăмах хушрĕ:

— Вăрçăра та çĕр çăтаймастчĕ Кашкăр Карачăмĕ пек сĕмсĕрсене. Кунта мĕн хăтланать вăл! Недоимкăшăн сысна çурине тытса тухать те — ăçтан этем тесе калан ăна? Çынсем ялтан тара пуçларĕç уншăн, Леша.

Канаш çулĕ çине тухсан Наталипе Красков урапа çинчен сиксе анчĕç.

— Эсир малалла ерипен уттарăр лашана, анне. Эпĕ пăртак Лешăпа пĕрле тăрам, — терĕ хĕр ача.

Красков тĕлĕнмеллипех тĕлĕнчĕ: мĕнешкел хитре хĕр иккен унăн Наталийĕ! Йăрăс пӳллĕ, çурхи хĕвел çапнă пулсан та таса шурă çамкаллă, пан улми пек çаврака хĕрлĕ питлĕ, тӳрĕ пĕчĕк сăмси каçăртараххи кăшт кăна палăрать, пысăках мар янахлă, çӳхе тути хĕррисем çурхи çилпе кушăрканăран еплерех илĕртӳллĕ. Пит çăмартисем çинчи икĕ асамлă путăка халĕ тин питĕ лайăххăн курчĕ вăл — пулаççĕ те иккен пуçа çавăракан çавнашкал пĕчĕк путăксем! Епле куçпа пăхса пурăннă-ха вăл çак таранччен çурхи чечек пек илемлĕ, хăй еннелле магнит пек туртса астаракан чуна. Ара, ахаль хĕр ача мар, шăнкăрав курăкĕ пек ӳссе сарăлнă çап-çамрăк хĕр тăрать-çке унăн умĕнче! Çапла сасартăк ӳссе ытармалла мар илемленсе кайнăшăн унран каçару ыйтнă пек ăна именерех пăхаççĕ пысăк хура куçĕеем. Çав куçсенчен Красков еннелле темĕнле ăнланмалла мар çепĕç чун ăшши кумса тăрать, çав ăшă унăн пĕтĕм келеткине куçа курăнман асамлă вăйпа тултарать. Унран яланлăхах уйрăлать-и вара паян вăл?

Каччă савнă хĕрĕ еннелле пĕр утăм ярса пусрĕ, пăлханса чĕнчĕ:

— Натали-и!

— Леша! — терĕ хĕр ача, хĕрӳллĕн каларĕ пулин те сасси шăппăн, ăна илтĕнмелле çеç тухрĕ.

Красков тек чăтаймарĕ, çамрăк хĕре икĕ аллипе икĕ пит çăмартинчен ачашшăн тытрĕ те хĕвел пек вĕри тутинчен хĕрӳллĕн те вăрах чуптурĕ, вара ӳкесрен ун еннелле куçне хупса тайăлнă Наталие çинçе пилĕкĕнчен ытамласа тытрĕ.

— Турă каларăшле виççĕ! — хальхинче пĕчĕк хытă кăкăрĕсемпе ăна вăтанмасăр сĕртĕнсе хĕр те Краскова çулăмпа çунтарнă пек тутинченех чăпăрт! чуптуса илчĕ.

Красков ытамĕнче çемçелсе, вăйсăрланса кайнă хĕре сарă çӳçĕнчен, хĕрлĕ питĕнчен, çӳхе тутинчен сывлăшĕ пӳлĕничченех чуптурĕ, текех Наталирен те, амăшĕнчен те, ют çына курасран та вăтанмарĕ.

— Манăн пĕрремĕш юратăвăм! Манăн хĕрлĕ тюльпанăм!..

Таса кăвак тӳпере, вĕсен пуçĕ тĕлĕнчех, кăнтăр енчен иртерех вĕçсе килнĕ пĕччен тăри тăрăлтатать. Унăн сассине илтсе ыйхăран вăраннă пек пулчĕç вĕсем, çул тăрăх Канаш еннелле иккĕшĕ те харăс пăхса илчĕç. Лавçă лашине чарнă, анчах урапа çинчисенчен нихăшĕ те вĕсен еннелле пăхмасть. Ара, вĕсем çамрăк пулса курман-и, уйрăлу тунсăхĕпе аташман-и?

— Чупатпăр-и? — Красков ытамĕнчен ирĕкленсе ыйтрĕ Натали.

— Чупатпăр! — терĕ каччă.

Пĕр вăхăтра кăшт маларах иртнĕ Леша халĕ тин асăрхарĕ: Натали çаннисене чĕнтĕр тыттарнă çĕнĕ кĕпе тăхăннă, хитре хăюсемпе илемлетнĕ çĕнĕ саппун çакнă. Çӳхе пальтовĕпе резина атти çеç пĕлтĕрхисемех.., Çапах та вĕсем хĕрĕн йăрăс пĕвĕн асамлăхне те, яштака та тулли ура хырăмĕсен илемне те нимĕн чухлĕ чакармаççĕ лайăхрах кăтартаççĕ çеç. Красков чĕри самантлăха пĕрĕнсе ыратса килчĕ: çитмен пурнăç мĕнешкел ырă çынсене тăван çĕртен инçет Çĕпĕре хăвалать, Кашкăр Карачăмĕ пек тискер чунлисем кунтах юлаççĕ...

Натали урапа çине хăпарса амăшĕпе юнашар вырнаçрĕ. Красков виççĕшне те алă тытса тухрĕ. Хăрах хуллă лавçă тилхепине туртрĕ. Натали темĕнчченех çамрăк йĕкĕте аллинчи шурă тутăрпа сулса пычĕ. Красков малтан урапа хыççăн темиçе утăм турĕ, унтан вăл та чарăнса малтан аллипе, унтан кивĕ карттусне пуçĕнчен хывса унпа нумайччен сулчĕ...

Кам пĕлет вăл çакăн хыççăн шкула пĕччен мĕн тери тунсăхласа утнине? Виçĕ эрнерен çеç пĕр харăс икĕ çыру илчĕ. Микулпа Натали тайга чăтлăхĕнче вырнаçнă чăваш ялĕнчен сукмакпа сарлака Енисей хĕрринчи поселока вăтам шкула çӳреççĕ. Арçын ача майĕпен çĕнĕ çĕре хăнăхать, вăлах Натали пĕрремĕш уроксенчех физикăпа математикăна тата химие питĕ лайăх пĕлнипе учительсене тĕлĕнтерсе яни çинчен çырать.

Хĕр çырăвĕ вара питĕ кĕске: «Ытарайми Леша тусăм! Инçетри Çĕпĕр тайгинче пурăнма тытăннă чăваш хĕрĕнчен хĕрӳллĕ салам йышăнсам. Çĕнĕ шкула хăнăхса пыратăп. Анне те, тăвансем те лайăх ĕçсене вырнаçрĕç. Карттă çинче мар, хăв куçупа курсан çеç пирĕн çĕршыв çав тери пысăккинчен тĕлĕнетĕн. Халĕ уроксем хыççăн Енисей хĕрринчи поселокри почта ещĕкне ярса хăварма кĕскен çеç çыратăп. Теприне килте васкамасăр вăрăм-вăрăм çырса яратăп. Синертен кашни кун хут кĕтсе юлатăп. Санăн сарă çивĕтлĕ хĕрӳ Натали».

Пĕтĕм çырăвне мар, унăн вĕçĕнчи предложение миçе хутчен вуламарĕ-ши Красков. Ăна çак çутă тĕнчере пĕрремĕш хут савнă хĕрĕ «санăн Натали» тесе пĕлтерет-çке. Ку çырăва вăл киле хăвармасăр пур çĕрте те кĕсйинче чиксе çӳрет, кашни кун çырăвăн юлашки предложенийĕнчи сăмахсене хăпартланса, юратса вулать.

Хулăн çыру ячĕ вăл Натали патне. Именнĕрен ăна калама тăхтанă çунатлă туйăмĕ çинчен те тинех пĕтĕм-пепĕтĕмпе тенĕ пекех пĕр вăтанмасăр çырчĕ. Вара Наталин иккĕмĕш çырăвне питĕ тунсăхласа, ыйхă çухатса, ачасемпе сахалтарах та сахалтарах калаçса кĕтме тытăнчĕ. Пĕр эрне, икĕ эрне, унтан уйăх та иртрĕ, тайгаран çыру килмест те килмест. Экзаменсем пуçлансан çеç Наталирен мар, Микултан пысăках мар çыру илчĕ. Леша ăна пăлханса, ерипен уçрĕ, малтан майĕпен вуласа тухрĕ — нимĕн те ăнланаймарĕ. Унтан тепре, кашни сăмахне чарăна-чарăна вуларĕ те, сăнĕ шурса кайрĕ, аллисем чĕтреве ерчĕç. Мĕн пирки хыпарлать ăна юлташĕ? Тĕрĕсех-и?.. Татах та татах вуларĕ вăл, вуланăçем куçĕ тĕтреленсе-тĕтреленсе пычĕ, юлашкинчен пӳртре ăçта мĕн ларнине курма пăрахса, вăйĕ пĕтсе килнĕрен урай варринчех тӳнсе каясран алăк патĕнчи вырăн çине ларчĕ те пуçне минтер ăшне чикрĕ. Куçĕсем куççульпе тулчĕç.

«Çырма питĕ йывăр пулсан та хурлăхлă хыпар пĕлтеретĕп, Леша, — тенĕ Микул. — Чăт, хăвна çирĕп тытма тăрăш. Пирĕнтен таса чунлă Натали ытла та сасартăк ĕмĕрлĕхе уйрăлса кайрĕ...»

Енисей хĕрринчи шкула пĕрлех çӳренĕ Наталипе Микул, кашни кунах асран тухма пĕлмен тăван ялĕсем, Чурачăк шкулĕпе учителĕсем, иккĕшĕншĕн те питĕ çывăххи çинчен калаçнă... Енисей хĕрринчен тайгари яла таврăнма икĕ çул пулнă: кукăртарах çĕнни тата тӳрĕрех кивви. Малтан çӳренĕ кивĕ çула çынсем мана та пуçланă, питĕ васканă чухне çеç темиçе хăюллă чăваш сайра хутра кивĕ çулпа усă курнă. Пĕррехинче Натали те: «Микул, паян эсĕ яла ытти ачасемпе таврăн, эпĕ хурăнлăхра çӳресе экзаменсенче мĕнле хуравламаллине çĕнĕрен тепре аса илесшĕн», — тесе кăшт çеç палăракан кивĕ çулпа пĕчченех тайгана кĕрсе çухалнă... Кивĕ çул çинче тарăнах мар шурлăхлă çырма пулнă, ун урлă кивелсе çитнĕ каçăпа каçма тивнĕ. Çав кун Натали киле çитеймен... Тĕттĕмленес умĕн икĕ чăваш, геологсем, каçă урлă каçнă чухне унăн кивелнĕ карлăкĕ варринчен хуçăлнине курнă. Тĕлĕннĕскерсем, мĕнле те пулин инкек пулман-ши тесе, йĕри-тавралла сăнама тытăннă та, аялта, шурлăх çинче, шурă хут татăкĕ асăрханă. Унта темĕнле инкек пулса иртнине сиснĕ вĕсем, çавна пĕлме каçă айĕнчи хут татăкĕ пулăшмĕ-ши тесе каялла таврăннă та çекĕл пек вăрăм патак шыраса тупнă, вăл пулăшнипе хайхи хута çӳле çĕкленĕ. Шурлăх пылчăкĕпе йĕпенсе лапăртаннăскерне тасаткаласа пăхнă та, вăл Натали çырма тытăннă çыру пуçламашĕ пулнине ăнланнă. Каçăпа асăрханса тепĕр енне каçсан геологсем йывăç тункати çумне тĕршĕнтерне шкул сумкине тупнă. Уçса пăхсан кĕнекисемпе тетрачĕсем тарăх вăл Наталин иккенне пĕлнĕ. Хуçи ăçта? Нивушлĕ каçă çинчен ӳксе шурлăха путнă? Е çултан аяккалла пăранса тайгара çухалса кайман-ши? Кăшкăрса та пахнă геологсем, анчах хирĕç нимĕнле хурав та илтенмен. Çавăнпа Хурăнкассине çитсен тӳрех хальтерех куçса килнĕ çынсен хваттерĕсене кĕрсе кăсăкланма шутланă. Пулнă-и вĕсен Натали ятлă шкул ачи? Шăпах хĕр кукашшĕ пурăннă çурта лекнĕ хайхисем. Тепер кунне Хурăнкасси çыннисем каçă айĕнчи шурлăхра Наталин ӳтне темĕн тĕрлĕ те шыранă, анчах ниепле те тупайман. Чăтлăхсенче те эрне çӳренĕ, çапах та хĕр йĕрĕ çине ӳкеймен... «Çынсем мĕнле хурланса йĕнине çырса кăтартма хал та çук, Леша, — пĕлтернĕ Микул çырăвĕнче. — Геологсем тупнă çырăва Натали сан пата çырма пуçланă. Хăй çĕтнĕ, çырăвĕ çăлăнса юлнă. Сумкинче те вăл сан ятпа çырнă çырусем татах вăтăр ытла пулнă... Анчах никам та ăнлантарма пултараймасть: мĕншĕн сумкине тункатапа юнашар хурса пуçланă çырăва аллинче тытнипех тепĕр хут кĕрсе кайнă вăл кивĕ каçă çине? Çырăвне те Натали çав тунката çинчех çырма тытăннă пулас?»

Леша çакăн хыççăн мĕнле хуйхăрнине, сарă савнийĕн шăпи çапла инкеклĕн питех те кĕтмен çĕртен татăлнăшăн ытла та хытă хурланнине кам пĕлет-ши? Ывăлĕ сасартăк шуралса начарланнине, унпа та сахал калаçса таврара мĕн пулнине асăрхамасăр тарăн шухăша путса çӳренине амăшĕ çеç ăнланнă пулĕ. Пĕррехинче Леша экзаменран «пиллĕк» паллăпа таврăнсан, киле ытти чухнехинчен çăмăлтараххăн утса кĕчĕ, савăнăçлăрах сасăпа çапла пĕлтерчĕ:

— Кашкăр Карачăмĕн шăпи тулнă, тӳрĕ урампа утса пынă çĕртех машина кузовĕнчен ӳксе юлнă кирпĕчрен такăннă та тусан ăшне пĕтĕм кĕлеткипе тăсăлса выртнă. Урăх тăрайман вара... Ял советĕнче тахçан Сталин хунă налуксене веç пĕтерни çинчен пĕлтепнĕ. Хыпарĕ Мускавранах килнĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн