Электронлă вулавăш

Вут-кăвар тепĕр енне куçрĕ, Çерккипе кӳршĕри пĕчĕк пӳрте хыпса илчĕ. Кунта хуралт çук, унпа юнашар Ямшăк Михалин çурт вырăнĕ, Михаляпа юнашар сарлака йăмраллă тăкăрлăк.

Ку пушă вырăнта ашкăнса кайнă вут-кăвар валли апат пулмарĕ, тăрана пĕлмен вут çăварĕ выçăхса пычĕ, тăкăрлăк тепĕр енче тăракан Антун çурчĕ патне çитеймерĕ, чарăнса ларчĕ.

Антун арăмĕ, хăй çурчĕ тавра ухмаха тухнă кăлăк чăххи пек чупса çӳрекенскер, чарăнса тăчĕ, чĕркуçленсе ларчĕ те сăхсăхма пуçларĕ:

— Эй, турă, аслă турă! Курăр; ялйышсем, эпир тĕрĕс çынсем, пире пушар та тивмерĕ. Спасибо сана, çӳлти аттемĕр, пире вут-кăвартан сыхласа хăварнăшăн. Çирĕм икĕ кил çунчĕ вĕт, эпир юлтăмăр. Малалла та пире çапла упра, çӳлти турă!..

Ялĕпе пĕр Антун арăмĕ анчах савăнать, пĕтĕм ял макăрать те ахлатать. Тата пуян Çеркки кулянни паллă мар: вăл урам варринче шурă чул çинче ларать, ял Совет ларнă пӳрт вырăнĕнче кĕлпе туртăнма пуçланă шĕлкăвар патĕнче макăрса тăракан Паççине итлет.

— Ырă кăмăлушăн, чипер сăнушăн юрататтăмччĕ сана, Василий Карпович, юратса пĕрле пурнас тесе шутлаттăмăрччĕ, юратса уйрăлни çеç пулчĕ... Заседани пĕтнĕ çĕре кунта килме каларăн, «Пашук чунăм» тесе савса чĕнтĕн... Килтĕм-çке, килтĕм... Эпĕ килтĕм те, эсĕ çук пултăн... — куççульне кăвак чĕрçиттипе шăла-шăлачунтан татăлса макăрать Паççи.

Людмила армана пушар чанĕ çапма чарăнсан çитрĕ, тăрантас çинчен сиксе анчĕ те тимĕрç лаççи патне чупрĕ.

— Дядя Димитрий! — кăчăк туртрĕ вăл пушар чанĕ çапнине илтсенех ăна кĕтсе тăнă Изотова.

— Хăрăмланса пĕтнĕ Изотов лаçран чупсах тухрĕ:

— Чипер кайса килтĕн-и, хĕрĕм, вулăсра мĕн хыпар?

— Эпĕ килессе чипер килтĕм, вулăсра хыпарсем питĕ аван мар...

— Мĕскер унта? Пушар чапĕ мĕне пула?

— Çапăçу пуçланать пулмалла...

— Людмила, хĕрĕм, кала-ха — камсем унта?

— Унта çын питĕ нумай... дядя Димитрий, унта коммунистсене вĕлерме пухăнаççĕ... дядя...

Людмила пăлханчĕ, малалла калас сăмаха калама вăтанса кайрĕ, ун çаврака тап-таса ӳтлĕ илемлĕ пичĕ ирхи хĕвелтухăç пек хĕрелсе кайрĕ; хулпуççи таран хумпа выртакан ыраш улăмĕ тĕслĕ сап-сарă çӳçĕ витĕр тăп-тăп пĕчĕк хăлхисем те хĕрелсе кайни курăнчĕ; пĕлĕт тĕслĕ кăвак куçĕсем йăлтăртатса илчĕç.

— Мĕн ыйтасшăн эсĕ, хĕрĕм? — терĕ Изотов.

— Дядя Димитрий... Вавилов ăçта?..

— Вавилов? Вавилов волисполкомра пулмалла, урăх ăçта пултăр.

— Турă сыхлатăр, турă сыхлатăр... — питĕ шăппăн каларĕ хĕрача.

— Пит çăвас та вулăса каяс! — терĕ Изотов.

— Дядя Димитрий, лаша тăварасчĕ, — терĕ Людмила.

— Тăварас.

Изотов лаша тăварчĕ, ăна витене хупса апат пачĕ те шыв хĕрне пит çума анчĕ; Людмила Лидия патне кайрĕ. Лидия пӳлĕмĕ иккĕмĕш хутра, Корней Хрисанфович кабинечĕпе юнашар. Людмила кĕрсен, Лидия кантăк патĕнче тăнине курчĕ.

— Лида, сана самай-им? Епле тăтăн эсĕ вырăн çинчен? — савăнчĕ йăмăкĕ.

— Тăтăм... — мăнкăмăллăн каларĕ Лидия. — Эсĕ плебейпе калаçса тăнине курас тесе тăтăм. Упа пек хура тимĕрç сан савни мар-и? Ха-ха-ха! — кулса ячĕ аппăшĕ.

— Лидия, эсĕ ӳсĕр! Каллех ӳсĕр! Мĕншĕн эсĕ апла хăтланатăн? — макăрса ярас пек каларĕ йăмăкĕ.

— Ман чирпе чирлекен çын урăлла пурăнма пултараймасть, илтрĕн-и, шăши?

— Акă эмел, Халапсин пачĕ. Кунне икĕ порошок ĕçмелле: ирхине, каçхине. Иккĕрен ытла ĕçме юрамасть, терĕ.

Людмила хутпа чĕркенĕ порошоксене кăвак пурçăнпа витнĕ сĕтел çине ылтăн çĕрĕсемпе юнашар хыврĕ.

— Мĕншĕн иккĕрен ытла юрамасть вара?

— Пĕлейместĕп... Эсĕ вырт, Лидочка.

— Çук, эпĕ выртмастăп. Коньяк ĕçсен мана ялан вăй кĕрет. Кала, мĕншĕн паян пушар чанĕ çапрĕç?

— Пĕр ялта пушар тухнă, — ним иккĕленмесĕр суйрĕ Людмила.

— Ун чух мĕнле-тĕр, халĕ пĕр ялта çеç мар, — терĕ Лидия, ӳкесрен кантăк çине маччаран пуçласа урайне çити карнă чĕнтĕртен çакăнса. — Кантăкран пăх.

Людмила кантăк патне чупса пычĕ. Чăнах та, пилĕк ял çунать. Тепĕр енчи кантăк патне чупса пычĕ — Варак сăрчĕпе вĕсен арманĕ патнелле тăватă юланут анаççĕ. Питĕ хытă пыраççĕ.

Людмила пусма тăрăх виçшер-тăватшар картлашкаран сиксе чупса анчĕ, шыв хĕрринчен питне çуса хăпаракан Изотова хирĕç пулчĕ.

— Дядя Димитрий, сана вĕлерме тăватă юланут килет. Пытан, шыраса иртсе кайччăр, вара Вавилова пулăшма вулăса каятăн. Халĕ вулăсра çук вĕсем, пуртеялта; кур, ялсем çунаççĕ.

Изотов çӳлĕ çыран çине чупса хăпарчĕ.

— Сакăр ял çунать, Людмила!..

— Пытан хăвăртрах, çитеççĕ.

— Ăçта пытанас?

— Атте кабинетне, урăх ниçта та çăлăнаймастăн.

Изотов Людмила хыççăн Корней Хрисанфович кабинетне кĕчĕ, Людмила ăна хачă тыттарчĕ те сухалне касса пăрахма хушрĕ, вара фракпа манжет тăхăнтарчĕ, кантăк умне тăратса кĕнеке тыттарчĕ.

— Эсĕ манăн кукка пулатăн, Чулхуларан килнĕскер, асту вара...

Людмила чĕкеç пек хăвăрт чупкаларĕ, йĕркелерĕ, вара кухня урлă Лидия патне кĕчĕ.

Лидия çаплах кантăкран пăхса тăрать.

— Атте кабинетĕнче кам пур? — ыйтрĕ вăл йăмăкĕнчен.

— Никам та çук, — ĕнентерме тăнăччĕ Людмила.

— Епле никам та çук! Мана пурте суясшăн! Пĕри суйса мана илемсĕр чир парнелерĕ, тепри мана суйса икшер порошок çеç ĕçме юрать тет, мана чĕртесшĕн мар. Эпĕ, кур, халь, пĕр харăс саккăрăшне ĕçрĕм...

— А-а! — хăраса çухăрса ячĕ йăмăкĕ. Ун патне ыткăнса ăна ыталаса илесшĕн пулчĕ, анчах ун усал чирĕнчен хăранă вăл, хăранă та, тиркенĕ те.

— Эсĕ те мана суйма пăхатăн, — терĕ ӳсĕр аппăшĕ, — большевика пытартăн... Эпĕ пурне те куратăп... Эсĕ ăна çăласшăн... Çук, пулаймĕ. Эпĕ вĕсене тухса калатăп...

Лидия тайкалана-тайкалана алăк патнелле утрĕ.

Людмила кантăкран пăхрĕ, — хăранипе пуç тӳпинчен сĕрĕм тухрĕ: тимĕрç лаççи патĕнчен вĕсен çурчĕ патне тăватă юланут килеççĕ. Люшшана Людмила палласа илчĕ.

— Лидия, ан тух ку пӳлĕмрен! — терĕ вăл, аппăш çулне пӳлсе.

— Мĕн усси, эпĕ çухăрма пултаратăп, — йĕрĕнчĕклĕн каларĕ аппăшĕ, Людмила аллине сирсе.

Людмила аппăшĕ хыçĕнчен пусма çине тухрĕ:

— Лидия, Лидочка, тăван аппам, ан кала, ан кай! — тилмĕрчĕ вăл. Ӳсĕр аппăшĕ сăмах та чĕнмерĕ, пусма карлăкĕ патне çитсен, пусма карлăкĕ çине аллипе таянса, пусма тăрăх хăвăрт анма пуçларĕ. Людмила ăна хуса çитрĕ те кĕпинчен ярса тытрĕ.

— Ямастăп!

— Чараймастăн! — Лидия пĕтĕм вăйран туртăнчĕ. Людмила тытса чараймарĕ, кĕпине ячĕ. Лидия пĕтĕм туртăннă вăйĕпе пуçхĕрлĕ пусма çине ӳкрĕ, пĕр сас та кăлармасăр виç-тăват пусма шуса анчĕ.

Ку вăхăтлăха тăн çĕтерчĕ пулĕ тесе, Людмила айккинчи чăлан алăкне уçрĕ те аппăшне чăлана сĕтĕрсе кĕрсе арча çине вырттарчĕ, хăй, чĕтрес мар тесе пĕтĕм чун вăйне пухса, улпутла, майĕпе уткаласа, килекен юланутсене хирĕç тухрĕ.

Юланутсем алкум вĕçне çитсе тăнă.

— Здравствуйте! — терĕç вĕсем хирĕç тухакан улпут хĕрне.

— Эсир кам патнеччĕ? — мăнкăмăллăн ыйтрĕ Людмила.

— Сирĕн килте кам пур?

— Хамăр çемьерен пуçне никам та çук: аттепе Лидия Хусана кайнă...

— Çӳлти хутра кам пур, эпир кантăкран куртăмăр.

— Вăл кукка... Чулхуларан килнĕ. Купец, пĕрремĕш гильди.

Кулаксем пĕр-пĕрин çине пăхса илчĕç.

— Тата мĕн ыйтмалли пур? — терĕ улпут херĕ.

— Людмила Корнеевна, Изотов ăçта? — ыйтрĕ Люшша.

— Изотов пушар чанĕ çапма пуçласанах вулăса кайрĕ.

— Ытти тимĕрçĕсем ăçта?

— Ыттисене пĕлместĕп, курман.

— Чăрмантарнăшăн каçарăр...

— Нимех те мар... Халĕ ăçталла каятăр?

— Халĕ вулăса каятпăр.

— Мĕн ĕçпе, мана калăрсамăрччĕ...

— Вавилова вĕлерме! — мухтанчĕ Энтрей.

Людмила çавăнтах кĕç ӳкетчĕ. Юланутсем армантан сиккипе чуптарса тухса кайсан, шурса кайнă Людмила Изотов патне чупса кĕчĕ. Куççулĕ тулнă куçĕсене шăлмасăр Изотова тилмĕрме пуçларĕ.

— Дядя Димитрий! Хăвăртрах! Хăвăртрах кай вулăса. Вавилова çăл, илсе кил ăна кунта. Бунт пĕтиччен эпĕ ăна пытарса усрăп. Хăвăртрах. Ман лашана йĕнерле, хăвăртрах.

Изотов Людмила каламасăрах вулăса васкать. Вăл улпут лашине йĕнерлерĕ, тăватă юланут кайнă çулпа мар, урăх çулпа, вăрман витĕр, вулăсалла вĕçтерчĕ.

Людмила ăна ăсатса ярсан, Лидия çилленесрен хăраса, ун патне васкарĕ. Чăлан алăкне уçса кĕчĕ. Лидия паçăр епле вырттарнипех выртать, аллисене икĕ еннелле янă, ӳсĕр сассипе харлаттарса çывăрать.

Людмила аппăшне вăратмарĕ, хăйĕн пӳлĕмне чупса кĕчĕ те турăш умне чĕркуçленсе кĕлтума пуçларĕ. Хĕрӳллĕн кĕлтăвать Людмила. Хире-хирĕç тăрса нихçан сăмах чĕнмен, инçетрен кăна юратнă çыннăн кĕлтăвать чипер хĕр. Изотов волисполкома вăхăтра çитсе Николай Вавилова пулăшма ыйтать вăл çӳлти турăран.

Анчах Изотовăн вулăса çитмелле пулмарĕ. Вăрман çулĕпе пынă чух вăл хăйне хирĕç чупса килекен хĕрачине курса лашине чарчĕ.

— Маня, эсĕ ăçталла?

— Сан пата, атте.

— Мĕн тума?

— Анне ячĕ.

— Вулăсра мĕскер?

— ВИКра ĕçлекенсем никам та çук. Кулаксем унта кĕресшĕн. Иконсем илсе пынă.

— Николай ăçта? Волисполкомрах-и?

— Çук, Николай Петрович кăвак çутăпах Хĕрлĕ Çара кайнă, Хусана... Анне мана санпа пĕрле халех пытанма хушрĕ. Ку вăрçă мар, тет. Бандитсем, тет. Вĕсемпе çапăçма çук, вĕсене сăмах каласан та, ӳкĕте кĕртес çук, терĕ. Каяр кунтан хăвăртрах, атте.

— Сана шанчăклă çĕре леçем-ха, — терĕ Изотов Маньăна, хăй умне йĕнер çине лартса вырнаçтарчĕ те лашине каялла çавăрса чуптарчĕ.

 

29

Волисполком председательне ăсатса ярсан, Улангинсăр пуçне пурте саланчĕç. Хĕвел тухиччен кăшт та пулин çывăрса канас терĕç. Улангин хваттере утса вăхăта сая ярасшăн пулмарĕ, хăйĕн кабинетĕнчех выртса канма шухăшларĕ. Изотова пĕлтерме янă хăрах куçлă Сантрик часовой тухса кайсан, Улангин алăксене питĕрчĕ те хывăнмасăр коридорти сак çине выртрĕ.

Пушар чанĕ çапма пуçласан, вăл малтан ăна тĕлĕкре çеç илтрĕ, ытла ывăннипе йывăр ыйхă пуснине час сиреймерĕ. Тăрса ларсан, пушар чанĕ чăн-чăнах çапнине ăнлансан, тĕлĕнмерĕ, мĕншĕн тесен сăлтавĕ уншăн паллă пулнă. Улангин хăвăрт çеç кантăк патне пычĕ. Пушар таврашĕ чăнах та курăнмарĕ, чиркӳ патĕнче виç-тăватă çын курăнчĕ, урăх нимех те паллă пулмарĕ. Чан çапма чарăнсан, чиркӳ патĕнче пĕтĕмпех лăплансан, часовой Сантрик таврăнчĕ.

— Изотов ăçта? — ыйтрĕ унран Улангин.

— Çитсе каларăм, халех килет, арăмĕ патне кĕрсе юлчĕ, — пĕр такăнмасăр суйрĕ хăрах куçли.

— Чиркӳ патĕнче мĕскер?

— Чиркӳ патĕнче нимех те мар… Пĕр çăра ванчăккине Трошка курнă та чан çапса ячĕ ухмах. Староста Муçук чупса пычĕ унта, виççĕн-тăваттăн тата пуçтарăнкаларĕç, пĕр çăри вырăнĕнчех, нимех те пулман тесе саланчĕç… Эпĕ унтан иртсе килтĕм.

— Пирĕн ĕçлекенсем мĕншĕн килмеççĕ-ха?.. — хăй тĕллĕн тĕлĕнсе ерипен каларĕ Улангин.

— Халĕ ир. Вăхăчĕ çитсен килĕç-ха, — питĕ лăпкăн, ним пулман пек мĕшĕлтетрĕ Сантрик.

— Кайса чĕн!

— Мĕне кирлĕ вĕсене чĕнме?

— Чĕн!

— Каям эппин... пурне те-и?

— Ямщикова чĕн, следователе тата Шерхуллана.

— Хăвăртрах.

— Юрĕ... — мăраннăн тухса кайрĕ Сантрик.

Кĕтнĕ чухне вăхăт ытла час иртмест. Питĕ вăрах кĕтнĕ пек туйăнчĕ Улангина, вăхăт нумай иртрĕ пек, вулăс ялĕнче çаплах шăп, волисполкома килме мар, урампа пĕр çын та иртсе кайни курăнмарĕ. Улангин хăй кайма тăнăччĕ — алăкран шаккарĕç.

— Кам унта?

— Эпĕ, Шерхулла.

— Мĕншĕн пĕччен?

— Кампа килмеллеччĕ?

— Эпĕ сире пурсăра та чĕнтертĕм.

— Кама?

— Сантрике ятăм...

— Пирĕн пата Сантрик мар, кушак та пырса тухман. Эпĕ хам килтĕм. Чан çапма пуçласан, çветтуй пӳрчĕ патнелле вăрттăн пăхрăм та, эй-уй унта халăх!..

— Камсем унта?

— Чухăнсемех çук унта... пурте сукна тумлисем.

— Акă мĕскер, Шерхулла тусăм, вулăса тухса каяс пулать. Темтепĕр хăтланса ан çӳреччĕр вĕсем.

— Эпĕ те çавна калатăп çав. Эпир пурте пĕрле тухса каяс терĕмĕр, юлташсем лашасене шăвараççĕ.

— Тăватсăр та пуçтарăнăр, эпĕ те пыратăп, — васкама пуçларĕ военком.

— Кунта кам юлĕ?

— Изотов çитмелле.

— Вăл килсе çитсен пырăн, вăл килеймесен, эпир сансăрах каятпăр.

— Арăмĕ патне кĕрсе юлчĕ терĕ ăна Сантрик, эсĕ ачасен çуртне кĕрсе васкат ăна. Ман лашана кунта çавăтса килĕр.

Якшĕ…

Улангин Изотов килессе кĕтсе тăчĕ. Изотовĕ çитеймерĕ, ыттисем те килмерĕç. Стена çинче çакăнса тăракан пысăк сехет саккăр çапрĕ. Улангин шикленме пуçларĕ. Акă килкартине тăватă юланут килсе кĕчĕç: вĕсен хушшинче Шерхулла, Станук Макçи.

— Изотов çитрĕ-и? — ыйтрĕ Макçи.

— Çук, çитеймерĕ...

— Ямшăк Михали хваттерĕнче çук, алăксем яри уçă. Нарследователь те килте çук, — терĕ Шерхулла...

— Апла эсир мансăрах кайăр, волисполкома пăрахса хăварма юрамасть. Ял-ялĕнче лару-тăру пирки мана хăвăртрах систерме тăрăшăр, — çапла каласа ăсатса ячĕ Улангин вулăсри пур пек милицине.

Минут сехете тăсăлчĕ, сехет пĕр эрне пек вăрăм пулчĕ Улангиншăн. Пĕри те килсе нимĕн те пĕлтермерĕ. Пĕччен тухса каяс — кулаксене тĕл пулсан: «Мейĕр, мана вĕлерĕр!» — тени çеç пулса тухать, волисполкома та кулаксен аллине ирĕкпе пани пулĕ... Çук, тухса кайма юрамасть.

Ним тума пĕлмен енне вăл почта шăнкăртаттарчĕ.

— Вас внимательно слушает начальник почты Канцеляров! — кăпăш усси витĕр хаваслăн калани илтĕнчĕ.

— Канцеляров, сирĕн тавра мĕн хыпар пур? — ыйтрĕ Улангин.

— Нимех те çук, пурте лăпкă. Сирĕн шухăшпа мĕн пулмалла пек?

— Халлĕхе нимĕн шухăш та çук.

— Ах, хăрататăр та эсир мана, товарищ военком.

— Уездпа связь йĕркеллине тĕрĕсле, тен, телефонограмма памалла пулĕ.

— Ман почтăра яланах пурте йĕркеллĕ, хушăр кăна: пĕр минутра пурте хатĕр пулать, тархасшăн!..

Улангин тата тем каласшăн пулчĕ, анчах, Сантрик килнине курсан, трубкăна çакрĕ те алăк уçма пычĕ.

— Чĕнтĕн-и?

— Ямщиков патне хваттерне кайрăм — вăл Чинукпа йăмăкĕ патне туй тума Чишмана тухса кайнă терĕç. Авланма шутланă пирĕн çĕр комиссарĕ...

— Тĕлĕнмелле! — икĕ пĕççине шарт çапрĕ тĕлĕннĕ Улангин. — Тупнă вăхăт! Нарслед ăçта?

— Веселов нарслед та, Викторов финотдел та, Ксенофонтов деловод та — пурне те Ямщиков хăй патне туя чĕннĕ. Пурте унта, Чишмара, Крахьян патĕнче...

— Мана епле чĕнмесĕр хăварнă? — Сантрик сăмахне ĕненсех кайман пирки хăйне чĕнменрен тĕлĕннĕ пек каларĕ Улангин.

— Хисеплемерĕ пуль... — мăрлатрĕ Сантрик.

Вĕсем калаçса тăнă чух кантăк çине хĕрлĕ сăн ӳкрĕ.

— Пушар!

Сантрик ватă çынла мар хăвăрт пӳрт тӳпине хăпарса кайрĕ, ун хыççăн Улангин.

— Хăш ял-ши ку? — тинкерсе пăхса тăчĕ Улангин.

— Ха вăйланать, ха вăйланать... Кур, тепĕр вĕçĕнчен — тепĕр пушар!..

— Ку Çăкалăх, икĕ вĕçĕнчен те çунать, тем тесен те Çăкалăх, — уйăрса илчĕ Улангин.

Нумай та тăмарĕç, тепĕр пушар сиксе тухрĕ.

— Ку Йĕлмекасси вара, — тӳрех пĕлчĕ Сантрик. — Эй-ай-ай, чан çапакан та çук ĕнтĕ.

— Чиркӳ хуралçи ăçта?

— Трошка тарнă.

— Акă пирĕн ялта вут çĕкленчĕ... Хăвалăх çунать.... Паллах, манăн кил-çурт çунать!

Улангин пӳрт тăрринчен чупса анчĕ те телефон патне пычĕ:

— Алло! Почта! Почта! Канцеляров!..

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн