Электронлă вулавăш

 

Юхать шывсем, юхать шывсем

Шурă чулăн айĕнчен, —

 

тесе юрларĕç.

Люшша патне пĕр ушкăн каччă пырса тăчĕ.

— Мĕскер эс, Люшша, хĕрарăм старости пек хĕр ушкăнĕнче тăратăн, айта урам тăрăх хĕрсене курса çӳрер, — терĕç вĕсем.

Люшша Çатра ялĕнче час-часах пулкаласан та хăй мĕнле каччăсемпе каллĕ-маллĕ утса çӳренине пĕлмерĕ, калаçма та илĕртсе тăракан шухăш тупмарĕ, куккăшĕ калани вырăнлă пек туйăнчĕ, вăл епле те пулсан çимĕк каçĕнче пĕр-пĕр хитре хĕрпе паллашма ĕлкĕрес терĕ, мĕншĕн тесен тепĕр çу çитиччен вăйăсем урăх пулмаççĕ.

Пур касăра та юрăсем янрама тытăннă вăхăтра кунти вăйă та пухăнса çитрĕ, шап-шурă кĕпеллĕ хĕрсемпе пăч-пач çамрăк каччăсен карти çаврăна пуçларĕ, нумай сасă ярса илнĕ юрă çунатланнă пек çĕкленчĕ те инçене, Атăл улăхнелле, анса кайрĕ:

 

Акăш ăçта? Атăлта.

Чĕпписем ăçта? Тинĕсре...

 

Куккăшĕ эрех сыптарнă чух хĕр пирки çуралнă шухăш, пуç мими эрех хăватĕнчен тăрăлса çитсен те, канăç памарĕ, мĕн те пулин хушнă пек йĕкĕлтесе тăчĕ. Юрă акăш çинчен калани ырлăхра тăранса вĕçкĕнленсе ӳснĕ Люшшана пĕтĕмпех алхастарса ячĕ:

— Эх, пĕр акăш пек чипер хĕре вăрласчĕ! — терĕ вăл ăшĕнче, вăйă картинче икĕ хĕр хушшинче пынă чухне йĕри-тавра пăхса пычĕ, анчах тĕттĕмре хĕрсен сăнарĕсене паллаймарĕ, пурин те сассисем илемлĕ пек туйăнчĕç.

Тепĕр касăри вăйăсем ял варрине пухăнсан, Люшша çамрăк халăх хушшинче пĕтĕмпех çухалса кайрĕ, сарăлса хăпарнă пысăк уйăх çутинче никама та палласа илеймерĕ. Йĕлмекасси хĕрĕсене курчĕ, анчах вĕсем унпа калаçса тăмарĕç, вăййа кĕрсе çухалчĕç. Тĕкме мĕлки ӳкнĕ вырăнта Люшша чикаркă çуталса юлнине курчĕ те унталла утрĕ, пĕр ушкăн качча кулкаласа хаваслă калаçса тăнине асăрхарĕ.

— Мĕнле канаш, атьсемĕр? — терĕ Люшша, кĕсйинчен зажигалкине кăларчĕ, кустăрмине алă тупанне çапрĕ, хăвăртах пирусне чĕртсе ячĕ, каччăсем хушшине кĕрсе тăчĕ.

— Çын лайăх пурăнни таçтан та паллă, — терĕ пĕр каччă. — Пĕрре çапрĕ те чĕртсе те ячĕ. Эпир кĕсъене ăвă та, çулу та, вут чул та чиксе çӳретпĕр, эх, çапатпăр, эх, çапатпăр, тинке тухиччен хăтланатпăр, йĕпе чухне пĕтсех ларатпăр.

— Манăн зажигалки нихçан та кутăна пемест, — Люшша зажигалкине чалт тутарса тивертрĕ, çил çинче вĕркĕштерсе чылай тăнă хыççăн сӳнтерчĕ.

Икĕ каччă пĕрне-пĕри хулран тытса пăрăнчĕç те айккинелле утрĕç.

— Ăçталла? — ыйтрĕ Люшшаран юнашар тăнă каччă.

— Эпир халех килетпĕр! — илтĕнчĕ вĕсен сасси пӳрт мĕлки ӳкнĕ тĕттĕмрен.

— Тем канашлаççĕ, — терĕ табак туртса мăкăрлантарса тăракан ушкăнра пĕри.

— Хĕрсем пирки ĕнтĕ, — терĕ тепри.

Нумаях та вăхăт иртмерĕ, леш икĕ каччă çул май пăшăлтатса калаçса каллех çаврăнса килчĕç те, Люшша çумне пырса, пĕри пĕр енне, тепри тепĕр енне тăчĕç.

— Чикар туртма кайран та ĕлкĕрĕпĕр, — терĕ пĕр каччи. — Çуркуннехи çĕр кĕске, иртсе кайĕ усăсăр.

Икĕ каччă Люшшана икĕ хулĕнчен те юлташла тытса вăйă еннелле ерипен утрĕç.

— Сан, Люшша, хĕрпе паллашас килет-и? — терĕ пĕри питĕ ырă сасăпа.

— Хитре хĕр пур-и? — савăнсах ыйтрĕ Люшша.

— Ют ялтан килни пур. Пĕр кашăк шывпа çăтса ямалла илемлĕ, — терĕ малтанхи каччи. — Вăл пирĕн пек каптăрмасене куç хӳрипе те пăхасшăн мар, сан пеккисене, пуяннисене, шырать.

Капла калани, ăна хисепе хурса мухтани Люшшан кăмăлне хăпартсах ячĕ, хăйсен ялĕнче пĕр çын та унпа капла ачаш калаçман, пурте анкă-минкĕ пуçне илемлĕ каçăр карттуса чиксе çӳрет тесе кăна шутланă, йĕкĕлтеме сăлтав шыранă.

— Куратăн-и, ав, лере икĕ шурă тутăрлă хĕр, вĕсем хушшинче яштак пӳллĕ вăрăмми, — терĕ тепĕр каччи пӳрнипе вăрттăн кăтартса.

— Ятне пĕлместĕр-и? — терĕ Люшша, халех вăйă хушшине сиксе ӳкес пек тинкерсе пăхса илчĕ.

— Эх, Люшша, чипер хĕр йăлине пĕлместĕн иккен эсĕ! — терĕ сассине мĕскĕн тытса пĕр каччи. — Ун пек хитре хĕр пирĕн пек кукша Ивансене хăй ятне калать-и? Эсĕ кай та унпа юнашар тăр, хăвна хăюллă тыт!

Люшша икĕ алă вырăнне икĕ çунат туяннă пек хăпартланчĕ, вĕттĕн-вĕттĕн те хăвăрт утса вăйă патне пырса тăчĕ, икĕ шурă тутăрлă хĕр çаврăнса çитессе кĕтсе илчĕ, вĕсен хушшинчи хĕрĕн аллинчен ярса тытрĕ, карта хушшине кĕрсе тăрса утма тытăнчĕ, ытла хытă çухăрса ярас мар тесе, хăйне асăрхаттарчĕ, юрра хутшăнчĕ.

 

Хĕрсем кантăр тыллаççĕ,

Ах-тур валли тыллаççĕ те.

 

Юрлама кăна тытăннăччĕ, вăйă варрине кĕсле тытнă каччăпа пĕрле темиçе тумраçă килсе кĕчĕç, йăнтăр-янтăр калама тытăнчĕç, çав вăхăтра пĕр каччă пĕр хĕре çавăтса тухрĕ те такмакласа кăшкăрса ячĕ:

 

Эп маттур та эп маттур,

Пилĕк пуслăх аттăм пур —

Тăпăр-тăпăр ташлама,

Эх, ташлама!

 

Каччă хĕр тавра йĕрĕлчеллĕ йĕке пек пĕрре çаврăнчĕ, хĕр аллипе пĕрле хăйĕн аллине те çĕклесе урипе тăпăртаттарса илчĕ, ыттисене те вăйă варрине тухма йыхăрчĕ. Вăйă карти унта-кунта татăлчĕ, анчах яланах куçне пытарса тăракан яштака пӳллĕ хĕр Люшша çумĕнчен каймарĕ, унăн аллине хытă чăмăртарĕ, айккинелле тухса каясшăн пăрăнчĕ.

— Пăртакçă уткаласа çӳрер-и? — терĕ Люшша, хăйĕн чĕри сиксе тухас пек савăнса тапнипе, акăш-макăш пысăк савăнăçĕ ӳт-тирĕ тăрăх сарăлса кайнине сисрĕ.

— Çӳрĕпĕр эппин, — терĕ хытăрах сасăллă хĕр, халĕ те куçне пытарса пычĕ.

Вĕсем халăх хушшинчен тухрĕç, çуртсен хĕррипе тĕттĕмре пусăмĕсене виçнĕ пек ерипен утса пычĕç, хĕр именнипе вăтаннине ирттерсе ячĕ, пуçне çĕклерĕ.

— Ятна пĕлме юрать-ши? — терĕ Люшша, хĕре тытса ыталасшăн пулчĕ, анчах лешĕ ăна ыратмаллах аллинчен çапрĕ.

— Вируç ятлă эпĕ.

— Ăçталлисем?

— Кунтан инçе. Вăрманкассисем.

— Вăраха килнĕ-и?

— Çимĕк каçне кăна.

— Каятăн та-и?

— Кăвак çутăпа уттаратăп.

— Эпĕ сана лашапа леçсе хăварăп.

— Ай-тур, тем сăмах илтĕн! — кăшкăрсах каласа хучĕ хĕр.

— Мĕн курмалли?

— Çара çерçи саркайăкпа туслашса кайнă, тейĕç, хамăр ялта та кулма тытăнĕç.

— Сирĕн ялта мана шуйттанĕ те палламасть.

— Палламасть сана, — терĕ хĕр, Люшшан ыталама тăракан аллисене сирсе. — Варлам ачи килнĕ тесенех, пирĕн ялти карчăксем те сиксе тухĕç, пĕрре пулин те пăхса юлас тейĕç. Çук ĕнтĕ, Люшша, эпĕ çуранах уттарăп, пуян урапи çинче ларса çӳреме...

Хĕр каласа пĕтереймерĕ, вăйă саланма вăхăт çитнине пĕлтерекен хурлăхлă юрă илтĕнсе кайрĕ:

 

Пиçнĕ-пиçмен çырлашăн

Чĕрес çакса ан тухăр.

Ӳснĕ-ӳсмен хĕрсемшĕн

Лаша кӳлсе ан тухăр.

 

— Юрласа юлас! — терĕ хĕр, аллине Люшшаран карт туртса илчĕ, вăркăнса каяс пек чупса çуртсен мĕлки ӳкнĕ тĕттĕмрен тухрĕ, уйăх çĕр çине сапса тултарнă çутăра пурçăн тутăрĕ вĕçрĕ, вăрăм мĕлки çуртсемпе ытти хуралтăсем çинче хуçкаланса пычĕ.

Люшша, инçетрен килнĕ хĕр паттăр иккенне туйса, шухăша кайса пынă чухне çаврăнакан вăйă умĕнче каллех икĕ каччă хирĕç пулчĕç.

— Эсир, атьсемĕр, туртса пăхăр, — терĕ Люшша, уйăх çутинче пуçне каçăртса пăхрĕ, каччăсене кĕмĕл йĕнĕрен кăларса пĕрер пирус пачĕ, зажигалкинчен тиверттерчĕ, кайран хăй те туртса ячĕ, ункă-ункă тĕтĕме уйăх çинелле вĕрчĕ.

— Хĕр мĕнле пек? — терĕ пĕр каччи, пăшăлтатса.

— Чипер, — терĕ Люшша, качча тав тунă пек хулпуççинчен çапса илчĕ.

— Эпир сана начаррипе паллаштармăпăр ĕнтĕ, — терĕ каччă. Люшшана хăйне те хулпуççинчен тытса силлерĕ. — Пирĕн ял каччисем унпа калаçма пăхкаларĕç те, анчах вăл пĕрне те юнашар тăратмарĕ, палт кăна çаврăнса кайрĕ.

— Кун пек хĕр таврара сахал, — терĕ тепĕр каччи. — Шел, ир-ирех килне тухса каять пулĕ чечек пек хĕр.

— Каяс пек калаçать, — хыпăнса ӳксе каларĕ Люшша.

— Эх, Люшша! — терĕ пĕр каччи, — кун пек кайăка алăран вĕçертсен, ухмантей пулатăн эсĕ!

— Мĕн тумалла вара?

— Мĕн тăвасси паллă! Вăрламалла та каймалла, хĕртен арăм тумалла!

— Чăнах та! — терĕ тепĕр каччи, пăшăлтатса тăнă çĕртенех кăшкăрса ярас пек çăварне уçрĕ те аллипе хупларĕ.

— Питĕ вăйлă пулмалла, — терĕ Люшша, шухăшĕ хĕрӳленсе кайнă пирки пирусне хăвăрт-хăвăрт сăвăрса илчĕ. — Ăна урапа çине çĕклесе çапаймăн, намăс çеç курăн.

— Эх, калаçатăн çуккине, Люшша! — икĕ каччи те пăшăлтатса илчĕç. — Эпир виççĕн-çке, пăркăчласа тытатпăр та пусса выртатпăр. Танатана лекнĕ путене пек выртса пырĕ, хускалаймĕ те.

— Атьăр урапана хатĕрлесе хурар! — терĕ Люшша, тав туса икĕ каччăн аллисене вĕçертмерĕ, иккĕшĕн хушшине кĕрсе хăвăрттăн утса пычĕ.

Вĕсем виççĕн Люшша куккăшĕн килкартинче, питĕ те шаппăн калаçса, чĕрне вĕççĕн кăна чупкаласа, лаша кӳлсе тăратрĕç, хапхана та шăрчăк пек кăна чĕриклеттерсе уçса тухса кайрĕç.

Йĕлмекасси çулĕ тухса каякан тăкăрлăкра пĕр кивĕ çурт пур, унăн килкартине тахçанах ĕнтĕ мăянпа эрĕм пуснă. Хуçи вăрçăра вилнĕ, арăмĕ ачи-пăчипе пĕрле çăкăр татки шыраса халăх хушшине тухса кайнă, пӳрт чӳречисемпе алăкне хăмасемпе урлă-урлă çапса хăварнă. Вĕсем виççĕн çак пăрахăçа юлнă килкартине урапине кĕртсе тăратрĕç.

— Эсĕ епле пулсан та, Люшша, хĕре çак тăкăрлăка илĕртсе илсе кил, — терĕ пĕр каччи.

Люшша вăйă патне пырса çитнĕ чух уйăх хура пĕлĕт айне пытанчĕ, урам сасартăках тĕксĕмленчĕ, хĕре шыраса тупма чылаях кĕтсе тăмалла пулчĕ. Уйăх сиксе тухсанах, Люшша вăйă картине кĕрсен, хĕрĕн аллинчен тытсан, икĕ шурă тутăрлă хĕр юрланă çĕртенех ихĕлтетсе илчĕç, çăварĕсене аллисемпе хупласа пычĕç.

— Мĕншĕн ихихик! — терĕ Люшша, хăй çумĕнчи яштака пӳ-силлĕ хĕр те юлташĕсем пекех кулса ярассинчен тутисене хĕстернине асăрхарĕ.

— Пыра тем кăтăкларĕ, — терĕ шурă тутăрлă хĕрсенчен пĕри, Люшшапа юнашар пыраканни.

Хĕрсемпе каччăсем мăшăр-мăшăррăн уйрăлса вăйăран тухни курăнсан, Люшша хăй хĕрне аллинчен тытрĕ те ушкăн хушшинчен кăларчĕ, хул хушшинчен тытрĕ, хĕрĕ туртăнмарĕ, çăмăллăн утса пычĕ.

Тăкăрлăк патне çитес чухне хĕр тăп тăчĕ те каялла çаврăнасшăн пулса туртăнчĕ.

— Кунта калаçса çӳреме илемлĕрех, çырма хĕрринчи хăвалăхра шăпчăксем юрланине итлер, — терĕ Люшша, хăйĕн телейĕ çитессине кĕтсе пăлханса кайрĕ; савăнăçлă туйăм пырне пăвса илчĕ.

Тăкăрлăка пырса кĕнĕ-кĕменех иккĕн хăвăрт иртсе кайрĕç те каялла çаврăнчĕç. Иккĕшĕ те, Люшша кĕтнĕ пекех, хĕре ик енчен ярса тытсанах, Люшша тĕттĕм кил-картине чупса кĕрсе кайрĕ, урисем айĕнче пĕлтĕрхи типĕ курăк кăштăртатса пычĕ.

— Хурах! — тесе пĕрре çухăрса яни илтĕнчĕ те лăпланчĕ.

— Çăварне чӳпĕк чикрĕç, — тесе шухăшларĕ Люшша, урине кукалесе тăракан лашине тилхепе вĕçĕпе çапса илчĕ, хăй лашипе юнашарах чупса урама тухрĕ.

Икĕ каччă хĕре çĕклесе урапа çине хурса пусса выртсанах, Люшша ларкăч умне ик уран сиксе тăрса лашине шак сиккипе чуптарчĕ, хыçалта чупса килекен вăйă халăхĕ шавлани илтĕнсе юлчĕ, малта шăратнă кĕмĕл пек шап-шурă уйăх çутиллĕ хир курăнчĕ.

— Вĕлеретĕр! — тесе хашкаса кăшкăрчĕ хĕр.

— Телей шăлна çĕмĕрсе кĕрет, — вăрçса илчĕ пĕр каччи, — эсĕ, пур, пархатара манса кайнă.

— Каччи мĕнле! — терĕ тепри. — Пĕр кĕсйинче кĕмĕл, тепринче ылтăн.

— Сывлама парăр, — терĕ хĕр, çатан кӳме хыçне урисемпе тапса. — Хирте тармастăп ĕнтĕ.

«Вăрлассах кĕтнĕ пулас, — шухăшласа ларса пычĕ Люшша, хыçалтан хăвалакан сас-хура пулманнипе лашине хистемерĕ, ерипен кăна юрттарса пычĕ. — Хăйĕн ирĕкĕпех пырать. Вăйлă вара — атте савăнать ай тур-тур. Икĕ тарçă вырăнне ĕçлĕ», — савăнса пычĕ Люшша.

Çул ним чухлĕ те сисĕнмерĕ, Йĕлмекасси курăнса кайрĕ, уй хапхинчен кĕнĕ чух хĕр тапаланса илчĕ, каччăсен аллинчен вĕçерĕнсе тарасшăн пулчĕ, Люшшана антăхсах каймалла çурăмĕнчен кӳплеттерсе аллипе çапрĕ:

— Хурах! — тесе кăшкăрса ячĕ.

Люшша ик ура çине сиксе тăчĕ, кӳмепе юнашар чупрĕ, лаша хăйсен хапхине пырса туртипе çапăнса кĕмсĕртеттерчĕ. Люшша ларкăч çинчен сиксе анчĕ, хапхана яланхи пек сăлăп ярса питĕрнине уçма хӳме çине сиксе выртрĕ те каçса кайрĕ.

Вырăсла хапха уçăлчĕ, урапа кĕрсе кайсанах хаплатса хупăнчĕ.

Пĕтĕм яла ыйхăран сиксе тăратмалла пĕр çын кăшкăрни янкăр çутă урамсем тăрăх кайрĕ:

— Люшша хĕр вăрласа килнĕ!

— Туй! — çухăрчĕç темиçен.

Люшша шартах сикрĕ, хăвăртрах пĕрене çурăкĕнче уçă тупрĕ, пысăк çăрана шăлтăртаттарчĕ, кĕлет алăкне яри уçса ячĕ.

— Халĕ ĕнтĕ хамăр алăра! — терĕ, ним чĕнмесĕр выртакан хĕр патне чупса пычĕ, ыталама тăчĕ, анчах лешĕ ăна икĕ урипе те кăкăрĕнчен тапрĕ те, Люшши месерле кайса ӳкрĕ, куçĕ-пуçĕнчен вут сирпĕнсе тухрĕ. Вăл сиксе тăма та ĕлкĕреймерĕ, икĕ каччă хĕре çăмăллăнах çĕклесе кĕлете илсе кĕчĕç, ун хыççăнах Люшшана та чышса тĕртсех ячĕç, пӳлме çумне çапăнтарчĕç. Вара тул енчен çăрана питĕрни илтĕнчĕ.

— Хĕве хупрĕç. Ĕнтĕ ачашланăпăр, — терĕ пăшăлтатса Люшша, сарлака çурăмлă хĕре ыталаса. — Эсĕ ан шавла, — хушрĕ вăл, килĕнче ашшĕ-амăшĕ вăранса туя хатĕрленме пуçланине илтсе.

— Эсĕ те ан шавла, — ачашшăн пăшăлтатрĕ хĕрĕ, каччи ытамĕнчен шуса тухса, тĕттĕм кĕлетре уткаласа çӳреме пуçларĕ.

— Юрать, — терĕ Люшша, хĕре хуса çитсе тепĕр хут ыталарĕ, пӳлме тăрринче хатĕрленĕ вырăн патнелле сĕтĕрчĕ.

— Ан шарла... пĕр сасă кăларсанах... — пăшăлтатма пуçланăччĕ Люшша.

— Пĕр сасă кăларсанах, вĕлеретĕп. Асту! — чăн-чăн арçынла каласа хучĕ хĕр, хăлха чиккинчен янклаттарса ячĕ, çав самантрах, Люшша йăванса кайиччен, хысана тĕлĕнчен урипе тапма ĕлкĕрчĕ.

Люшша пӳлме çумне сирпĕнсе кайса ӳкрĕ, питĕ ыратнине тӳсеймесĕр нăйкăшса ярасшăн пулчĕ, анчах хай епле инкекпе мăшкăла килсе лекнине туйса илчĕ, икĕ аллине те лăштах тăсса пăрахрĕ, лăпкă выртрĕ.

— Тата ачашланас килет-и? — пăшăлтатса ыйтрĕ хаяр çын, çимĕк уявĕ тĕлне юри вăрăм ӳстернĕ çӳçĕнчен икĕ аллипе ярса тытрĕ, пуçне темиçе хутчен силлерĕ, урай çумне çапса илчĕ. — Вăйă вылятпăр-и?

— Çук, — мăшлатса макăрса ячĕ Люшша.

— Эпир пуянсене çапла ăс вĕрентетпĕр, — хаяр çын вĕлерес пекех Люшшана урисенчен тытса кĕлет урайĕ тăрăх сĕтĕрсе çӳрерĕ, аяк пĕрчи тĕлĕнчен икĕ енчен те кӳсек пекех хытă аллисемпе кӳпкерĕ, пӳлме çине хăпарса кайрĕ те мачча хăмине тĕртсе пăхрĕ, хускатаймарĕ, ерипен анчĕ, Люшша патне пырса пăшăлтатса каларĕ.

— Вилессӳ килмесен мана кăларса яр.

— Варринчи урай хăмине çĕклеме пулать, — аран-аран каласа хучĕ Люшша.

Хаяр çын, чăнах та, пĕр касăк хăмана уçрĕ те кĕлет айне анса кайрĕ, урам енчи шăтăк уйăх çути ӳкнĕ çереме кăтартнине курчĕ, каялла кăштăртатса кĕчĕ, Люшша пӳлме хĕрринчен тытса тăма хатĕрленнине курчĕ.

— Ухрути çисе тăрантăн-и, çук-и? — тесе ыйтрĕ хаяр çын, урайĕнчен çур пăт кире пуканне илсе.

— А... — йынăшса ячĕ Люшша. — Ан, вĕлер...

— Вĕлерессе вĕлерместĕп, юнлă ухрути çитеретĕп, халăх умне курăнма намăс пултăр, — терĕ хаяр çын. Тепĕр хут «юнлă ухрути» çитерчĕ те кĕлет айне кĕрсе кайрĕ.

Пĕтĕм пит-куçĕ юнпа кĕвелсе хупланнă Люшша, шăм-шакĕ ыратнăçем хытăрах ыратнине сиссе, вăрманта хăй вĕлерсе хăварнă карчăка, тарнă хĕрарăма тарăхса выртрĕ, нумай хутчен макăрса илчĕ, хапхи умĕнче халăх туй кĕтсе шавланине итлерĕ.

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн