Электронлă вулавăш

Хĕрарăм врач рецепт çырчĕ те хăй патĕнче ĕçлекен сестрапа Риммăна аптекăна çитсе килме хушрĕ.

— Ферми вакцини пулмасан, Филипс препаратне илĕр, — терĕ вăл.

Микулайшăн чăнласах темĕнле трагикомеди пуçланчĕ. «Тепле намăс пулсан та, тӳс ĕнтĕ, Шангин юлташ, чăт!» — хăйне хăй йĕкĕлтет вăл.

Сестрасем аптекăран таврăнасса Микулайăн чылаях кĕтмелле пулчĕ. Хĕрарăм врач ăна тĕрлĕрен шӳтлĕ сăмах-юмахпа йăпатма хăтланчĕ, хăй çав вăхăтра Николай Степанович Шангинăн «Чир историне» çырса пычĕ: хăçан тата ăçта çуралнă, арçын-и е хĕрарăм, мĕнле халăхран, халиччен мĕнле чирсене тӳссе ирттернĕ, сăра-эрех ĕçет-и, ĕçмест-и, ĕçсен мĕн чухлĕ ĕçет тата ыт. те.

Унтан сипленĕ хушăра Шангинăн хăйне мĕнле тытмаллмне тĕпĕ-йĕрĕпе ăнлантарса пачĕ врач.

— Антирабика прививкисем тунă вăхăтра çирĕп режим кирлĕ — терĕ вăл лектор сассипе. — Укола кашни кун çӳремелле. Çирĕм-вăтăр кун хушши. Эрнере пĕрре больницана килсе каятăр. Врач патне. Сурансем хĕрелме е пӳрленме тытăнсан, эрне çитиччен те кĕтсе тăмастăр. Сестрапа пĕрле тӳрех кунта вĕçтеретĕр. Ултă уйăх çăвара эрех-сăра сыпма юрамасть. Тумлам та! Йăлтах манмалла. Шăнса пăсăласран е ытлашши вĕрирен хытă сыхланмалла. Витаминлă апатсем ытларах çийĕр.

«Мĕн курчĕ-ши ĕнтĕ мăнтарăн Кĕтерук кинеми пĕçернĕ серте яшки? — хăй ăссĕн пăшăрханса илчĕ Микулай. — Канăçсăр чун... Ирех тăрса вăрмана чупнă. Юри ман валли».

Врач ăна чĕмсĕр мемме вырăнне ан хутăр тесе, Шангин мĕн те пулин сăмах хушма тарăшрĕ.

— Ман шутпа, — терĕ вăл, — серте яшки чи лайăх витаминлă апат.

— Аптрамасть, — йăл кулса илчĕ врач. — Эсир шӳт тума юрататăр иккен.

— Макăрса ярасран юрать ĕнтĕ...

— Макăрма кирлĕ мар, — врач самантлăха кабинетран тухрĕ. Больницăри сестрапа Римма аптекăран таврăнчĕç. Микулайăн каллех кĕпипе майкине хывмалла пулчĕ. Темшĕн хăй кăшт çӳçеннĕ пек туйрĕ. Врач кĕнĕ тĕле сестрапа Римма шприцпа йĕпписене вĕретме электроплитка çине лартрĕç.

— Ферми е Филипс? — ыйтрĕ врач алăкранах.

— Ик тĕрлине те илтĕмĕр, — харăссăн хуравларĕç сестрасем.

— Пире пĕри çеç кирлĕ, — терĕ врач. — Пултăр эппин Ферми.

Те хырамĕ выçнипе, те пăлханнипе Шангин пуçĕ çаврăннине сисрĕ. Тата эмел шăршине те хăнăхман. Анчах вăл епле пулсан та хăйне хăй çирĕп тытма тăрăшрĕ. «Ан ман, юлташ, эсĕ арçын! Каччă! Аттуш хĕрсем умĕнче намăс курма пултаратăн».

Вакцинăна хырăм тирĕ айĕнчи ӳте ямалла. Кăвапаран кăшт аяккарах. Врач Микулайăн хырăмне вăрăм пӳрнисемпе хыпашлать, хăш тĕлтен укол тумаллине шĕвĕр пӳрнипе пусса кăтартать.

Шангин куçĕпе сăнать. Акă, Римма аллинче шприц.

Шĕветнĕ вакцинăна Римма шприц ăшне тултарать, Микулайăн хырăм тирне спиртпа сăтăрать, шприца çӳлеллле тытса, унти шĕвеке темиçе тумлам сирпĕтет. Çаксене йăлтах асăрхаса юлать Микулай. «Кăвапа тĕтĕлĕнче си-ивĕ! — тет вăл хăй ăссĕн. — Ырă!»

Кĕçех такам ăна лĕпкерен тукмакпа тӳнклеттернĕн туйăнать. Пĕтĕм юн пуç патнелле вĕресе хăпарать. Çăварĕнче тутăхнă тимĕр тути каласа каять. Таçтан Шĕшлĕ Çеменĕн йĕкĕлте сăмахĕ аса килет: «Тимĕр-тăмăр анчах...»

Микулай хăлхине темĕнле питĕ кĕске сăмах илтĕнет:

— Шок...

Ку сăмаха хĕрарăм врач каларĕ пулас.

«Шок!» — йывăç тукмак тӳнклетсе ӳкнĕ сасă. Ку сăмах мĕне пĕлтернине çамрăк агроном кăшт чухлать-ха: тĕп нерва системине хаяр эмел е йывăç япала пырса çапнипе çавнашкал пулма пултарать. Тӳсмелле, чăтмалла! Эсĕ спортсмен...

Çук, Микулай ăнран каймасть, хал пĕтсе килнине çеç туять. Икĕ сестра варач ăна, икĕ хулĕнчен çавăтса, шурă çитти сарнă кутник çине пырса вырттараççĕ.

«Шок, шок, шок!» — такам çине-çинех тӳнклеттерет Микулая лĕпкерен. Хăйĕн чĕри çавăн пек шаккать пулас. Микулай шухăшлать: «Эх, герой, йĕппе чикнине те тӳсейместĕн. Çав кирлĕ, йытăсемпе тытăçса ан çӳре!»

Кун пек чухне пĕр самантрах куç умне тем тĕрлĕ сăнлăх та килсе капланать. Пĕтĕм пурнăç. Виçĕмçулхи çуркунне. Шупашкар автовокзалĕ. Шура Шугаева практикăна ăсатать. Шура урине сĕлтĕшлĕ юр ăшне чиксе кăларнă та, вĕсем, Микулайпа иккĕшĕ, хĕвел çинче ăшăнса лараççĕ. Капрон чăлха тăхăннă хĕр урине Микулай икĕ аллипе пăчăртать...

Вĕçĕмсĕр кинолента... Пĕр сăнлăх çухалать, тепри тухать. Акă, тулă калчи... Йĕп пек çинçе. Миллион йĕп... Çав йĕплĕ хир тăрăх Нина утать... Çара уран... Ун хыççăн Ăçтиçук-Таçук талкăшса пырать. Унăн куçĕнчен пĕр пуслăх та ик пуслăх пăхăр укçасем сирпĕнеççĕ... Кĕçех лилипутсен королĕ сиксе тухать: «Пакăлтатмалла мар, пĕр пучах вырăнне ик пучах ӳстермелле!» Микулай хирĕç калать: «Эпир лилипутсем мар, эпир — УлăпсемЙ..»

Нивушлĕ Микулай чăнласах тăнне çухатрĕ-ши? Çук, çук!.. Вăл кĕретĕнех курать: акă, ун умĕнче хĕрарăм врач, врачпа юнашар Римма, больницăри медсестра. Сарлака сăн-питлĕ хĕрарăм врач Микулайăн сулахай аллине тытнă — юн тымарне тĕрĕслет. Микулай пурне те лайăх курать. Риммăн вăр-çаврака питне, шурă маччара хĕвел шевли вылянине. Риммăн çаврака куçĕсем тата ытларах çавракаланнă. Тен, пĕтĕм уйрăмлăх та çавă çеç...

— Мĕн пулчĕ сире? — сехĕрленнĕн ыйтрĕ Римма. — Мĕн пулчĕ, Шангин юлташ?..

— Нимех те мар, — йăвашшăн кулса илет Шангин. — Сывă организм эмел таврашне юратмасть. Урăх мĕн пултăр? Эпĕ ăшăма ĕмĕрте пĕр тумлам эмел ярса курман.

— Тĕрĕс, — терĕ хĕрарăм врач, — сывă организм эмел йышăнасшăн мар.

Анчах Микулая намăс. Хал çукрах пулин те, вăл йăпăр-япăр тăрать, тумланать, врачăн юлашки канашĕсене тимлесе итлет, унтан коридоралла тухать. Кĕçех ăна Римма хуса çитет.

— Хаяркина, тăхта-ха, Хаяркина! — илтĕнет хыçалтан хĕрарăм врач сасси.

Римма каялла таврăнать.

«Хаяркина, — хăй ăссĕн кулса илет Микулай. — Кам вара вăл? Нивушлĕ Римма? Кулăшла хушамат.»

Урамра кĕтсе йăлăхнă Ванька Черкалов хăй машини тавра çаврăнкаласа çӳретчĕ. Шангина асăрхасан, вăл, питĕ тĕлĕнсе, кăна пăхрĕ. «Сăн-питĕмре мĕн те пулин палăрать-шим?» — шухăшларĕ Шангин.

Римма ытла нумаях кĕттермерĕ. Вĕсем хулара урăх тытăнса тăмарĕç, тӳрех ялалла тухса вĕçтерчĕç. Паçăрхи пекех Римма шоферпа юнашар ларать, Микулай — хыçалта. Пăлханни, сехĕрленни, пуç çаврăнни унăн йăлтах иртрĕ. Çурхи çил питĕ аван уçăлтарать. Микулай ĕнтĕ хăйĕнчен хăй тăрăхласа кулма та хатĕр. Кăкăрĕнче каллех — вылянчăк кăмăл, пуçĕнче — вылянчăк шухăш.

— Хаяркина, — терĕ Шангин кăшт çеç илтĕнмелле. — Кам вăл Хаяркина?

— Ман хушамат вăл, — куç хӳрипе хыçалалла пăхса илчĕ Римма. — Вара мĕн-ха?

— Хитре хушамат.

— Кулас марччĕ.

— Кулса мар. Чăн та, питĕ янравлă хушамат — Хаяркнна! Ăçтан тупнă эсир ăна?

— Пĕлместĕп. Анчах хаяр çын пирĕн йăхра та пулман. Сирĕн хушаматăр акă — Шангин.

— Пирĕн йăхра ĕмĕртен ырхан çынсем пулнă. Асаттене Хăрăк Шанкă Хĕлипĕ тесе чĕннĕ, аттене Шанкă Çтаппанĕ тенĕ, мана хама та шкулта: «Хăрăк шанкă, тикĕт пуç», — тесе витлетчĕç. — Ытла хăрăккиех курăнмасть-ха! — кулса илчĕ Римма.

— Епле хăрăк мар, йĕппе чикнипех кайса ӳкрĕм те. Ак сана — хăрăк мар...

— Вăл малтанхи укол, кайран хăнăхатăр.

— Тавтапуç ырă сăмахăршăн, Хаяркина юлташ. Çамрăк кăмăл мамăк пек çăмăл тесе ахаль каламан çав. Микулайпа Риммăн пĕр-пĕринчен ютшăнасси йăлтах иртрĕ. Калăн, машинăра тахçанхи туссем ларса пыраççĕ. Хайхи кунта шофер та сăмах чĕнмесĕр юлмарĕ.

— Пирĕн чăн-чăн хушамат Зеркалов, — терĕ вăл.

— Ăçтан-ха вара Черкалов сиксе тухнă? — кăсăклансах ыйтрĕ Микулай. — Зеркалов — Черкалов...

Çамрăк шофер мăнаçлăхне манчĕ те хăй хушамачĕн «историне» хĕреле-хĕреле каласа кăтартрĕ. Ванька «ашшĕн аслашшĕн ашшĕ» ĕлĕк-авал çирĕм пилĕк çул салтакра çӳренĕ иккен. Салтакран вăл пĕчĕкçĕ çаврака тĕкĕр илсе таврăннă. «Черккăл» тенĕ вăл ăна. Ялта ун чухне тĕкĕр таврашне пуянсем кăна туянма пултарнă. Ватă салтакăн «черккăлне» курма вара мĕнпур пускил пырса çӳренĕ. «Черккăлĕ» хăй те ку ахаль йышши пулман имĕш, «куç пăваканни» пулнă. Вăхăт-вăхăт ун çаврашкинче ытарма çук чипер пике курăннă пулать. Кам пĕлет ăна, те тĕрĕс, те тĕрĕс мар, ватă салтакне хăйне ĕмĕрлĕхех «Черккăл Çĕпрукĕ» тесе ят панă.

— А мĕн, килĕшмест-им сана? — кăшт йĕпленĕ пекрех ыйтрĕ Микулай. — Черкалов! Питĕ хитре, таврара çук хушамат!

— Аптрамасть ĕнтĕ, — килĕшрĕ шофер. — Çапах та Зеркалов вăйлăрах янăрать.

«Ха эс, чип-чипер йĕкĕт иккен Черкалов, — шухăшларĕ агроном. — Мăнаçлăхĕ те çук-тăр унăн. Вăл Риммăна юратать, вăтанать хĕр умĕнче, çавăнпа хăйне чĕмсĕртерех тытать. Вĕсем, Риммăпа иккешĕ те, комсомолецсем пулма кирлĕ. Апла вĕсемпе Нина Ювашевăна комсомолтан епле кăларни çинчен те калаçса пăхма пулать. Анчах паян мар, çак самантра мар. Ах, Нина, Нина, мĕскĕн чун. Сан чĕрӳ епле çуннине вăхăтра туйса илеймерĕм... Тархасшăн, пĕр сыпкăм шыв... Çак самантра мĕн тăватăн-ши эс? Мĕн шухăшлатăн-ши? Мĕнле вутра çунатăн-ши?»

Сăмах-юмахпа, ĕмĕт-шухăшпа вахăт иртни те сисĕнмерĕ. Виçĕ çамрăк çын çапла çывăххăнах паллашрĕç. Анчах Микулайшăн çав кунхине татах тепĕр инкек тупăнчĕ иккен. Ăçтиçук-Таçук паçăр правленире кăларнă асар-писер çил-тăвăл та, больницăра тунă пĕрремĕш укол та, çĕнĕрен килсе йăтăннă чун асапĕпе танлаштарсан, ача вăййи кăна.

«ГАЗ-69» машина правлени умне çитсе чарăннă тĕле унта, чĕнтĕрлĕ крыльцара, Микулая Хветуç инке кĕтсе тăратчĕ. Çамрăк агронома курсан, Хветуç инке çăмарта тума пуçтарăннă чăхран та хытăрах кăтиклетме тытăнчĕ:

— Микулай Çтаппанчă, — терĕ вăл, машина патнелле ыткăнса, — сана Кариньков чĕнет. Кариньков, Кариньков... Халех, халех. Паçăртанпах кĕтет. Халех чуп клуба. Питĕ тарăхнă хăй. Мана шалт ятласа пĕтерчĕ. Ай-тур-тур!.. Аçа çаптăр!..

Микулайăн çăварĕнче каллех тутăхнă тимĕр тути каланăн туйăнчĕ. Çакăнпа пĕрлех Римма больницăра ăнсăртран персе янă сăмах та аса килчĕ ăна: «Ырă çын йыттиех çыртнă...» Ара, ырă çын йытти çыртнă çав...

 

16

Клубалла утнăçем Шангин хăйне хăй хытарса пычĕ: «Çук, çук, нимĕнле туйăма та парăнмалла мар, вĕриленмелле мар, картран вĕçерĕнмелле мар, чĕрене — кăкăр читлĕхĕнче, чĕлхене шăл айĕнче тытмалла. Кашни сăмаха шухăшласа каламалла. Ан ман, Микулай, асту: ялан ăспа çӳресен, ялти ватă ятламан».

Кун каçа ывăнни-ĕшенни самантрах таçта кайса кĕчĕ. Микулай хăйне темĕнле çапăçăва тухас умĕнхи пек туйса илчĕ. Паллах, ахальтен чĕнтермест Кариньков. Усал сас-хура ун патне те çитнĕ ĕнтĕ. Мĕнех вара, тĕрĕслĕхшĕн вĕçне çитиех тăмалла. Çурма çултан çурăм кăтартасси — пирĕн йăла мар.

Клуб пуçлăхĕн кабинетне каçалахи хĕвĕл çаврăнса кĕнипе кунта халь ĕнерхинчен чылай çутăрах. Кариньков хăй каллĕ-маллĕ уткаласа çӳрет. Ахăртнех, кĕте-кĕте чăтăмĕ пĕтнĕ. Шултра та вăрăм çӳçĕ çил тустарнă пек сапаланнă. Милкемес çӳçпуç. Ĕнер апла марччĕ.

Тен, вăл паян шăматкун ячĕпе мунча кĕме ĕлкĕрнĕ. Таса çӳçпуç çавнашкал сапаланать.

«Хăй мунча кĕнĕ те халь мана тип мунча кĕртесшĕн, — шухăшларĕ Микулай. — Атя, ăшшине хытăрах пар эппин!»

Микулайпа пĕрле кабинета Хветуç инке те кĕнĕччĕ. Кариньков чи малтан инкене «команда» пачĕ.

— Чуп, Георгий Хадарова чĕнсе кил, — терĕ вăл. — Халех!

Хветуç инке, чăх евĕр кăтикле-кăтикле, хăвăрт тухса кайрĕ.

— Чуп та чуп. Такăнса ӳкес-им? Вунçич çулти мар текех. Хам та мунча хутас тенĕччĕ. Сывлăш çавăрма та памаççĕ.

Кариньков Шангина тин çеç асăрханçи пулчĕ. Аллине тăсса, шĕвĕр пӳрнипе сĕтел умĕнчи пукан çине тĕллесе кăтартрĕ.

— Ларăр.

Шангин ларчĕ. Шангинăн куçĕсем сĕтел çийĕпе шуса иртрĕç. Сĕтел çине паян сенкер хут мар, шурă хут сарнă. Тен, пĕр-пĕр плакат. Плакачĕн пит енчи хĕрлĕ сăрĕ тĕл-тĕл тӳнтер енче те палăрать. Ĕнерхи пек çаврашка нӳрĕ йĕрсем курăнмаççĕ.

Кариньков пӳлĕм тăрăх тепре утса çаврăнчĕ те сĕтел хушшине пырса ларчĕ.

— Шангин юлташ, — терĕ вăл, сассине хулăнлатса, — эсир — аслă шкулта вĕреннĕ çын...

— Çапла тейĕпĕр, — тутине кăлт чалăштарса кулса илчĕ Микулай.

— Коммунизм строителĕн мораль кодексĕпе çителĕклĕ паллашнă.

— Паллашнă тейĕпĕр.

— Анчах мĕн хăтлантăр-ха эсир?

— Ăнланаймастăп.

— Ăнланаймастăр апла?

— Ăнланаймастăп çав.

— Эсир пирĕн колхоза килсе кĕни виççĕмĕш кун, — Кариньков, хăй вырăнĕнчен тăрса, пӳлĕм тăрăх уткаласа çаврăнчĕ те каллех ларчĕ. — Çак виçĕ кун хушшинче эсир пĕтĕм яла пăлхатса пĕтертĕр. Çанна тавăрса хĕрӳллĕ ĕçе тытăнас чухлĕ халь, акă, больницăсем тăрăх çӳретĕр.

Сасартăках Микулайăн чĕри кăкăр шăммине йывăç мăлатук пек шаккама тытăнчĕ. «Шок» — аса килчĕ ăна больницăри хĕрарăм врач каланă сăмах. «Шок, шок, шок!» — шаккать чĕре. «Хуллен, Шангин юлташ, хуллен, — хăйне хăй пăркăчлать Микулай. — Чăт, шăлна çырт! Тимĕр пул! Хурçă пул!»

Шангин пĕр чĕнмесĕр Кариньков куçĕнчен тинкерсе пăхрĕ. Пулать те иккен куç — кăвак та мар, хăмăр та мар, тĕссĕр кĕленче, пăр катăкĕ.

— Чĕнместĕр? — йĕкĕлтесе ыйтрĕ Кариньков. — Чип-чипер шăкăлтатса пурăнакан тӳлек çемьене килсе пăсрăр та халь чĕнместĕр?..

Чунĕ тăвăнса çитнĕ Микулай хирĕç кăшкăрса тăкас вырăнне ахăлтатса кулса ячĕ.

— Ха-ха-ха! Чип-чипер çемье... Ан-тив, чипер пултăр!.. Эпĕ кунта мĕн айăпа кĕтĕм пулать-ха?

— Эсир айвана персе ан ларăр! — сассине хăпартрĕ Кариньков. — Пире те ухмах тесе ан шутлăр! — Унăн милкемес çӳçĕ-пуçĕ лăстăр-лăстăр силленчĕ. — Мĕн айăпа кĕтĕм?.. Ара, Нина Ювашевăн сăнӳкерчĕкне хам куçăмпа хам куртăм. Сирĕн дипломăр варринче!..

— Ха, тупăннă Шерлок Холмс... Пĕлмен...

— Пĕлмен пулсан — пĕлĕр!..

«Çын сăнӳкерчĕкне асăрханмасăр тыткалани ав мĕнле инкек кӳрет иккен, — хăй ăссĕн шухăшларĕ Шангин. — Анчах...»

Шăп çав вăхăтра Георгий Хадаровпа Хветуç инке килсе кĕчĕç.

— Тата кама чĕнмелле? Тата чĕнмелли пур-и? — чăкăртатса ыйтрĕ инке. — Пĕтĕм ял мунча кĕрет. Пĕр эп анчах...

— Эс кайма пултаратăн, — терĕ ăна Кариньков. — Хорта юрлакансене ыран пурне те вунпĕр сехет тĕлне клуба пухмалла. Çавна ан ман. Паянах пĕлтерсе хур.

— Каллех ялĕпе чупмалла! Каллех, каллех, — кăтиклесе тухса кайрĕ Хветуç инке. — Манăн канмалли кун та çук, канмалли кун та çук. Пĕтĕм ял мунча кĕрет. Пĕр эп анчах...

Пӳлĕмре виççĕн юлчĕç. Сăмах пине çитнĕ пек, вĕсем пĕр хушă шăпăрт та чĕнмерĕç.

«Кариньков хорта юрлакансене пухать, — хăй ăссĕн кулкаларĕ Шангин. — Ялти культурăллă-массăллă ĕçе, докладчиксем каларăш, çӳллĕ пусăма çĕклеме тăрăшать. Шкул ачисем, пирĕн ялта савăнăç çук тесе, кăлăхах ӳпкелешеççĕ. Кăлăхах тапăнаççĕ вĕсем Сармаева. Хор юрлани савăнăç мар-и вара?»

Георгий Хадаров, яланхи пекех, яка тумланнă. «Акăлчан», урăх ним те калаймăн.

— Акă, Шангин юлташ, сире пула айăпсăр çын айăпа кĕчĕ, — терĕ Кариньков, аллипе Георгий çине кăтартса. — Çынна комитетра сӳтсе явма тивет. Унччен — очнăй ставка...

— Тахçанах сӳтсе явмалла, — тĕртсе хучĕ Шангин. — Кая юлса пыратăр.

— Пăрахăр камитленме! — сĕтеле чышкипе кĕрĕслеттерчĕ Кариньков. — Эсир çын картишне сĕмсĕррĕн сĕкĕнсе кĕретĕр. Эсир çын çемйине пăсатăр. Эсир...

— Каçарăр, — пӳлчĕ ăна Шангин, — кам-ха вăл хăй арăмне чĕп-чĕр юн пуличчен хĕнекенни?

— Сире пула! Эсир çынна вут ăшне тĕртетĕр.

— Ха, мана пула? — Микулай ура çине сиксе тăчĕ, анчах сассине хăпартмарĕ. — Мана пула Хадаровсем комсомолкăран чура туса хунă эппин?

Ят:
Хăвăр шухăша çырса пĕлтерĕр:

Ă ă Ĕ ĕ Ç ç Ÿ ÿ Ӳ ӳ « ... » —

Хаклав:

Шухăшĕ: --...вăйсăр...мухтамаллах   мар...вăйлă
Чĕлхе илемлĕхĕ: --...илемсĕр...чаплах   мар...илемлĕ
Содержанийĕ: --...ăшах...вăтам...тарăн